Լեռնային Ղարաբաղի՝ բանակցային գործընթացից դուրս մնալու մեղավորությունը քաղաքական գործիչները բարդում են միմյանց վրա, ե՞րբ ու ո՞ւմ մեղքով դա տեղի ունեցավ, ի՞նչ է տալու ԼՂՀ-ի վերադարձը բանակցային սեղան և ի՞նչ ասել է կազանյան փաստաթուղթ ու մադրիդյան սկզբունքներ: Այս հարցերի շուրջ Analitik.am-ի թղթակիցը զրուցել է քաղաքագետ Սերգեյ Շաքարյանցի հետ:
-Պարոն Շաքարյանց, օրեր առաջ Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծող համաձայնագիրն արդեն գրեթե պատրաստ է: Ի՞նչ փաստաթղթի մասին է խոսքը: Կարծիքներ կան, որ խոսքը վերաբերում է կազանյան փաստաթղթին, որքանո՞վ է դա հավանական:
-Քանի որ մենք չգիտենք, թե ինչ փաստաթղթի մասին է խոսվում, ինչ-որ բան ասել չենք կարող, իսկ ենթադրություններն իրականում բավարար չեն եզարակացություններ անելու համար: Եթե մտնենք ենթադրությունների դաշտ, կարող ենք եզրակացնել, որ խոսքը հենց կազանյան փաստաթղթի մասին է: Ընդ որում, այդ փաստաթուղթը վերջին պահին տապալեց հենց Ադրբեջանը՝ լրացուցիչ 10-12 կետ առաջ քաշելով:
Ամեն դեպքում, եթե կողմերի համար կազանյան փաստաթուղթն անընդելի լինի, դժվար թե դրա բովանդակությունը բացահայտվի, և մենք դրա մասին, ինչպես 2011-ին էր, այնպես էլ այսօր, ոչինչ չենք կարող ասել: Իսկ, եթե կազանյան փաստաթղթի կետերը ինչ-որ չափով նման են մադրիդյան սկզբունքներին, ապա այնտեղ պետք է տեղ գտած լինի մի կետ, որը վերաբերում է հատուկ հանձնաժողով ստեղծելուն: Այդ հանձնաժողովը պետք է զբաղվեր հրադադարի ռեժիմի խախտման դեպքերի հետաքննությամբ: Բացի դրանից, խոսք կար նաև դիպուկահարներին առաջնային գծից հանելու մասին: Ռուսաստանը մինչև կազանյանյան հանդիպումը հենց նման պահանջներ էր դրել, սակայն դա չընդունվեց Ադրբեջանի կողմից:
-Վերջին օրերին խիստ ակտիվացել են նաև խոսակցությունները մադրիդյան սկզբունքների մասին: Այս մասով ի՞նչ կասեք և արդյո՞ք այդ սկզբունքները ձեռնտու են հայկական կողմին:
-Իրականում մադրիդյան սկզբունքների մասին քննարկուները միշտ էլ եղել են և դրանք վաղուց սեղանին դրված են: Բազմիցս հայտարարվել է, թե ինչ-որ համաձայնություններ կան մադրիդյան սկզբունքների մասով, սակայն իրականում նման բան չկա, քանի որ այդ փաստաթղթի որևէ կետի շուրջ համաձայնություն չկա, և կողմերի մոտեցումները նույնիսկ մոտ չեն եղել իրար: Կողմերից յուրաքանչյուրը ցանկանում է շեշտադրումը կատարել այն սկզբուքների վրա, որոնք ձեռնտու են հենց իրենց, դրա համար այդ փաստաթուղթը, չնայած ձևակերպված լինելուն, համաձայնեցված չէ:
-Այս օրերին ակտիվացել են նաև խոսակցություններն այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է դառնա բանակցային կողմը: Բայց մենք գիտենք, որ Արցախը եղել է նման կարգավիճակում, ինչպե՞ս և ու՞մ մեղքով ստացվեց, որ այսօր այդպես չէ, և հայկական կողմը պետք է պայքարի մի բանի համար, ինչն արդեն ունեցել է:
-Առաջին մեղավորը հավաքական Արևմուտքն է: Բնականաբար, Արցախին բանակցային գործընթացից դուրս բերելու պահանջը դրվել է Բաքվի կողմից, սակայն հենց ԱՄՆ-ը և եվրոպական երկրներն են ճնշում գործադրողը եղել: Գործընթացի սկիզբը դրվեց, այսպես կոչված, «Դարի գործարքից» հետո, երբ որոշվեց, որ Կասպից ծովի նավթի արդյունահանմամբ զբաղվելու են ամերիկացիները և եվրոպացիները: Դրանից հետո ամերիկացիները դարձան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ և 1997 թվականի հունվարից սկսեցին իրենց առաքելությունը: Այդ շղթան ի վերջո բերեց նրան, որ այն ժամանակվա իբր վերընտրված նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ընդունեց Արցախը բանակցային գործընթացից դուրս թողնելու պահանջը: 1997 թվականի վերջին Հայաստանի քաղաքական դաշտում խմորումներ սկսվեցին, ինչից հետո 1998 թվականի հունվարին Տեր-Պետրոսյանը հրաժարական տվեց, իսկ ԼՂՀ-ն բանակցություններից դե յուրե դուրս եկավ արդեն Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք: Այստեղ պետք է հասկանալ, որ Արցախը բանակցային գործընթացից դուրս թողնելու որոշումը կայացվել է 1997 թվականին Լիսաբոնում տեղի ունեցած ԵԱՀԿ գագաթաժողովի ժամանակ, դա եղել է Տեր-Պետրոսյանի որոշումը:
-Պարոն Շաքարյանց, իսկ եթե ամեն դեպքում Արցախը վերադառնա բանակցային գործընթաց, կարո՞ղ ենք դրական տեղաշարժերի սպասել:
-Այո, այստեղ պետք է օգտագործել հենց «վերադառնալ» եզրույթը, քանի որ, Ադրբեջանը մոտ 1,5-2 տարի բանակցություններ վարել է Լեռնային Ղարաբաղի հետ, և դա վկայող փաստաթղթերը կան: Ամեն դեպքում ես չեմ հավատում, որ դա տեղի կունենա, քանի որ այս հարցում Ադրբեջանի դիրքորոշումը չի փոխվել: Համանախագահներն էլ իրենց հերթին որևէ երաշխիք չեն տալիս, ուղղակի ասում են, որ ինչ-որ պահի դա տեղի կունենա, այսինքն մենք պետք է հասկանանք, որ դա չի լինելու:
-Լավ, իսկ ի՞նչ զարգացումների պետք է սպասենք:
-Կարծում եմ, որ 1,5-3 ամիս հարաբերական անդորր կլինի, եթե իհարկե հայաստանյան իշխանությունները միակողմանի զիջումների չգնան: Իսկ զիջման մասին հայկական կողմն արդեն խոսել է: Խոսքը վերաբերում է Բեռլինում Սերժ Սարգսյանի հայտարարությանը, թե հայկական կողմը դեմ չէ հակամարտության գոտում խաղաղապահների տեղակայմանը: Նման քայլով դու համաձայնություն ես տալիս, որ ինչ-որ մեկի զորքերը՝ անկախ դրանից, թե ինչ դրոշի տակ դրանք կլինեն, օկուպացնեն Լեռնային Ղարաբաղը: Մենք օրինակներ ունենք, թե ինչի կարող է դա հանգեցնել. Երբ Սերբիային ստիպեցին գնալ այդ քայլին, տեսանք թե ինչ եղավ՝ բոսնիացի սերբերին զրկեցին ռազմական հաղթանակներից, սերբերի մի մասին ենթարկեցին ցեղասպանության և այլն: Ամեն ինչ արվեց քրիստոնյաների դեմ, ամերիացիները միշտ են այդպես գործում: Ամեն ինչ արվել է ՆԱՏՕ-ի դրոշի ներքո, նույն բանն այժմ կրկնվում է նաև Սիրիայում, որտեղ փորձ է արվում բնաջնջել քրիստոնյաներին և Մերձավոր Արևելքում քրիտոնյա չթողնել: Այդ մասին նույնիսկ Հռոմի Պապն է հայտարարել: Ով մոռանում է Սերբիայի նախադեպը, հայ ազգի դավաճան է:
Ես չեմ ակնկալում, թե Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղապահներ տեղակայելն ինչ-որ հարցի լուծման կբերի: Դա չեղավ Բալկաններում, որտեղ ամեն ինչ արվեց Ամերիկայի հովանու ներքո ու հովանավորությամբ, ի օգուտ Թուրքիայի և Թուրքիայի խամաճիկների, չի լուծվելու նաև Արցախում: Իհարկե ես չեմ կարող բացառել, որ հայերի մեջ չեն լինի մարդիկ, ովքեր պատրաստ կլինեն դոլարով դառնալ Ամերիկայի խամաճիկ, չնայած նման մարդիկ կան, ու մենք գիտենք այդ մասին:
-Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե միակողմանի զիջումներ չլինեն, իրավիճակը կրկին կսրվի՞:
-Չեմ բացառում… Մենք արդեն տեսնում ենք, որ տարբեր աղբյուրներ, այդ թվում եվրոպական, ասորական, քրդական, պնդում են, որ թուրքական գործոնն է եղել չորսօրյա պատերազմում: Այսինքն, եթե իմ նշած ժամանակահատվածում ինչ-որ ուժեր չփորձեն ազդել Թուրքիայի վրա՝ թեկուզ ելնելով սեփական շահերից, հնարավոր է կրկին սրացումներ լինեն:
Իսկ մեր համապատասխան գործիչները պետք է թարգեն իրենց բիզնեսը և մտածեն ազգային արժեքների մասին և իրենց քայլերն անեն ազգի շահերից ելնելով: Իսկ գործարարները, եթե լավ գործարար են, թող օրինակ, Իրանի հետ աշխատեն, որտեղից ավելի էժան ապրանք կարող են բերել, ոչ թե Թուրքիայի: Նույնը վերաբերում է նաև բենզինին, որը նույն Իրանից ավելի էժան կբերեն, քան Ռուսաստանից: