Գլխավոր Հասարակություն Հարցազրույց Ռազմական 

Ինչո՞ւ  և ո՞ւմ թույլտվությամբ սկսվեց քառօրյա պատերազմը

analitik.am

Ո՞վ ու ինչո՞ւ ընդունեց Արցախի վրա իրականացված ադրբեջանական հարձակման որոշումը, ի՞նչ  պետք է աներ ԵԽԽՎ հայկական պատվիրակությունը և ի՞նչ պարզվեց ապրիլյան քառօրյա պատերազմի արդյունքում: Այս հարցերի մասին Analitik.am-ի թղթակիցը զրուցել է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն Մանվել Սարգսյանի հետ:

-Պարոն Սարգսյան, ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո տարբեր տեսակետեր հնչեցին՝ կապված այն հարցի հետ, թե ով է կայացրել արդբեջանական հարձակման մասին որոշումը: Ոմանք պնդում են, որ որոշում  եղել է Թուրքիայից, որոշների կարծիքով էլ՝ այն եղել է անձամբ Իլհամ Ալիևի որոշումը: Ի՞նչ եք կարծում Դուք:

- Նախ ասեմ, որ 21-րդ դարում պատերազմ սկսելը շատ բարդ բան է, քանի որ այս կամ այն երկիրը դա անելու համար պետք է իրավունք ստանա, իսկ թե ինչ պատերազմ է և ինչպես է այդ իրավունքը տրվում, հարցի մյուս կողմն է: Անդրադառնալով Ձեր հարցին՝ ասեմ, որ դեռ այն ժամանակ, երբ ԵԽԽՎ-ում հայտնվեցին երկու հակահայկական բանաձևերը, որոնք փաստորեն Հայաստանից կապիտուլացիա են պահանջում, ես սկսեցի մտածել այն  մասին, որ միջազգային ինչ-որ խառնակչություն կա:

Ավելի ուշ դրան գումարվեցին նաև ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումները և դրան հաջորդած տարօրինակ միակողմանի հայտարարությունները՝ կապված Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հետ: Ակնհայտ էր, որ տարբեր տեղերից պայմաններ են ստեղծվում, որ Ալիևը նման քայլերի դիմի: Բացի այս ամենից, ադրբեջանցի փորձագետներ կան, որոնք պնդում են, թե Ալիևը դժվար նման քայլի գնար, եթե չլիներ Ռուսաստանի աջակցությունը:

Մի խոսքով, ստեղծվել էր մի իրավիճակ, որը Ալիևին թույլ տվեց գնալ այս ռազմական ավանտյուրային: Սա աննպատակ քայլ էր, որի իմաստը, հենց ադրբեջանցի փորձագետների պնդմամբ, այդպես էլ որևէ մեկը չիմացավ:

Ամեն դեպքում, ես կարծում եմ, որ թուրքական օդուժի կողմից ռուսական ինքնաթիռը խոցելուց հետո ստեղծված նոր միջազգային իրավիճակը և օֆշորային հայտնի սկանդալն  Ալիևին այլ ելք չթողեցին, և հարձակվելու մասին որոշումը նրա համար չարյաց փոքրագույնն էր:

-Կարելի՞ է ասել, թե այս մարտական գործողություններով Ալիևը գոնե երկրի ներսում իր առջև դրված խնդիրները լուծեց:

-Այս հարցին պատասխանելուց առաջ պետք է հասկանալ, թե որն է եղել Ալիևի նպատակը և որտեղ է եղել նրա խնդիրը: Պարզ է՝ ցանկացած պատերազմ երկրի ներսում ինչ-որ խնդիրներ լուծում է, սակայն այդ հարցում դեռ ամեն ինչ չէ, որ պարզ է: Սակայն ռուսների հետ հարաբերություններում այս պատերազմն ինչ-որ հարց լուծեց:

-Ինչի՞ մասին է խոսքը:

-Տեսեք, ընդամենը մեկ կրակոցից հետո խիստ սրված  ռուս-թուրքական հարաբերությունները շատ բարդ վիճակի մեջ դրեցին նաև Ալիևին, ով ընտրության առաջ կանգնեց: Ադրբեջանը կարող էր այս ավանտյուրայով ինչ-որ ձևով մեղմել իր ընտրությունը, այսինքն՝ ստեղծել մի իրավիճակ, որի պայմաններում Անկարան հարց չէր բարձրացնի, թե ինչու է Բաքուն լավացնում իր հարաբերությունները Մոսկվայի հետ: Մենք տեսանք, որ հենց այդպես էլ եղավ:

Այսօր որևէ մեկը չի հերքում այն փաստը, որ կրակը դադարեցրեց հենց Ադրբեջանը, հայտնի է նաև, որ հենց Ադրբեջանը դիմեց Ռուսաստանին, որպեսզի վերջինս ազդի Հայաստանի վրա, ինչին հաջորդեց հրադադարը: Ալիևը նույնիսկ  շնորհակալություն հայտնեց Ռուսաստանից պատերազմը դադարեցնելու համար և այլն: Այսինքն մենք տեսնում ենք, որ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում այս պատերազմը ինչ-որ բան արեց:

Որպես ասվածիս ապացույց՝ կարող ենք նշել նաև այն, որ պատերազմից անմիջապես հետո մի մեծ դիվանագիտական դեսանտ Ռուսաստանից գնաց Ադրբեջան, որտեղ նախ եղավ արտգործնախարարների մակարդակով Ռուսաստան-Ադրբեջան-Իրան հանդիպումը, որին հաջորդեց Մեդվեդևի այցը և խոսակցությունները՝ նախագահների մակարդակով հանդիպման մասին:

Այսինքն` ստեղծվեց մի իրավիճակ, որ Անկարան մնաց խաղից դուրս, Թուրքիան և Ադրբեջանը միասին մնացին միայն Իսլամական կոնֆերանսում, որտեղ սակայն Իրանն արդեն չստորագրեց հայտնի փաստաթուղթը:

-Պարոն Սարգսյան, այսօր բոլորը խոսում են  այն մասին, որ հենց Ռուսաստանն է միջնորդել կրակի դադարեցման հարցում, բայց չի խոսվում Իրանի մասին: Ըստ Ձեզ, Իրանն ի՞նչ դերակատարում ունեցավ այս ամենում:

-Հնարավոր է, որ Իրանը ծածուկ կերպով ինչ-որ բան արեց: Սակայն Ռուսաստանի դերակատարումն ուրիշ է, քանի որ պատերազմը դադարեցնելուց հետո Մոսկվան քարտ-բլանշ ստացավ դիվանագիտությունն իր ձեռքը վերցնելու համար: Այս մասով Ռուսաստանն արդեն հայտարարություններ արել է՝ նշելով, որ հակամարտության կարգավորման հիմքում մնում է 1994 թվականին ստորագրված եռակողմ փաստաթուղթը և 1995 թվականին ստորագրված կրկին եռակողմ փաստաթուղթը, որը վերաբերում է կրակի դադարեցման մեխանիզմներին: Իհարկե սա չի կարող դուր գալ Ադրբեջանին, քանի որ կրկին խոսվում է Լեռնային Ղարաբաղի  կողմ  դառնալու մասին:

Այստեղ չպետք է մոռանալ  նաև շփման գծի մասին, որն Ադրբեջանը խախտել է և պարտավոր է վերականգնել: Մենք գիտենք, որ Ռուսաստանն ապրիլի 12-ին նոտա է հղել Ադրբեջանին՝ խոսելով այս խախտման մասին, ինչը լուրջ հարց է: Այսինքն, եթե հիմա Ադրբեջանը չվերադառնա մինչև ապրիլյան քառօրյա պատերազմը գոյություն ունեցող դիրքերին, Հայաստանն իրավունք  է ստանում ռազմական ճանապարհով լուծել այդ հարցը:

-Հիշենք Լավրովի մեկ այլ հայտարարության մասին, որով նա խոսեց հանձնաժողովի վերաբերյալ, որը պետք է ստեղծվի՝ նպատակ ունենալով ուսումնասիրել հրադադարի խախտման դեպքերը: Այս մասով ի՞նչ կասեք:

-Սա շատ լուրջ է, քանի որ մինչ ապրիլյան պատերազմը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ամերիկացիներն առաջարկում էին ստեղծել նման հանձնաժողով, սակայն ռուսները դեմ էին: Իսկ հիմա մենք տեսնում ենք, որ Մոսկվան փոխել է դիրքորոշումը:

-Լավ, խոսենք այն մասին, թե ինչ է անում հայկական կողմը և, մասնավորապես, դիվանագիտությունը: Դուք ի՞նչ գնահատական կտաք ԵԽԽՎ-ում հայկական պատվիրակությանը: Ինչո՞ւ նրանք բանաձև չներկայացրեցին և բավարարվեցին միայն ելույթներով:

-ԵԽԽՎ հայկական պատվիրակությունը մինչև այս պատերազմը պետք է հայտարարություններ աներ, այսինքն այն ժամանակ, երբ հակահայկական բանաձևերը հայտնվեցին այնտեղ: ԵԽԽՎ-ում նշված բանաձևերին կողմ քվեարկողներին պետք է բացատրվեր, որ այս կերպ պատերազմ է սանձազերծվում, իսկ դրա փոխարեն մեր պատվիրակությունը բոբիկ էր գնացել՝ առանց իմանալու, թե ինչ պետք է արվի: Պարզ է՝ հիմա ԵԽԽՎ-ում որևէ մեկը չի ընդունելու իր մեղավորությունը, դրա համար էլ այսօր  դրվում է հայտարարություններ անող մեր պատվիրակության նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառելու հարցը: Ամեն դեպքում, ես զարմանում եմ, թե ինչպես է այդ պատվիրակությունը հասկացել, որ պետք է մեղադրել ու անում են դա: Կարելի է «3» նշանակել:

-Իսկ բանաձև պե՞տք է ներկայացնել

-Այո, իհարկե...Պետք է ներկայացնել և անցկացնել այն, դա շատ կարևոր է:

-Ի՞նչ կասեք երկրի ներսում ստեղծված իրավիճակի մասին: Ասում են՝  հասարակությունը, պաշտոնյաները փոխվել են: Դա այդպե՞ս է, թե այն մի քանի պաշտոնանկությունները հասարակության բերանը փակելու համար են:

-Իրականում, պատերազմը միանգամից մերկացրեց մեր պետական համակարգը, ակնհայտ դարձան  բոլոր բացերը՝ սկսած բանակի վատ զինված լինելուց մինչև կոռուպցիա: Բնական է, որ վարչապետը և մյուսներն իրենց վիլաներով միանգամից հայտնվեցին քննադատությունների թիրախում: Մարդիկ հասկացել են, թե ինչ մակարդակների է հասնում կոռուպցիան, թե ինչ աստիճանի տհաս է դիվանագիտությունը և այն, որ Հայաստանը գործում է Ռուսաստանի թելադրանքով: Այսօր մարդիկ շատ տրամաբանական հարցեր են տալիս, թե ինչո՞ւ հայկական կողմը չի վերականգնել կորցրած դիրքերը, ինչո՞ւ ադրբեջանցիները պատերազմի ժամանակ չպայթեցին այն ականների վրա, որոնց վրա պետք է պայթեին, ինչո՞ւ պետք է հայկական կողմն այսքան զոհ տար: Դուք գիտե՞ք, որ միայն 75 զոհ հայկական կողմը տվել է հենց առաջին գիշերը: Իսկ եթե հետախուզությունն իմացել է հարձակման մասին, ինչո՞ւ դիրքերն ամրացված չեն եղել: Այս հարցերի պատասխանները չկան, պետական հանցագործության հոտ է գալիս:

Ինչ վերաբերում է մի քանիսին հեռացնելով հասարկության բերանը փակելուն, ապա ասեմ, որ սա ուղղակի ոգևորություն չէ: Բանն այն է, որ 25 տարվա ընթացքում ստեղծված առասպելները միանգամից պայթեցին: Բացի ամեն ինչից, մարդիկ տեսան նաև, թե ինչպես Ռուսաստանն իր դիմակը պատռեց, թե ինչպես են մեր չինովնիկները գործում Ռուսաստանի պարտադրանքով:

Ես չգիտեմ, թե այս համակարգն ինչպես է դուրս գալու ստեղծված իրավիճակից: Մեր չինովնիկներն իրեն գցել են մի իրավիճակի մեջ, որից ելքը հրաժարականներն են: Բայց նրանք թքած ունեն, իսկ վարչապետն ասում է, որ իր փողով է իր տները կառուցել:

-Բայց վարչապետն ասում է, որ պատրաստ է վաճառել իր ունեցվածքը և բանակի համար զենք գնել, ուղղակի դրա կարիքը չկա:

-Եթե կարիքը չկա, ինչո՞ւ է հայկական բանակն 80-ականների զենքի հույսին: Ինչո՞ւ պետք է Ադրբեջանն ունենա նման ժամանակակից զենքեր, իսկ մենք ՝ ոչ:

Հիմա խնդիրը նրանում է, թե արդյոք հանրությունն այնքան ուժ կունենա՞ թերացած պաշտոնյաներին դատարանի առջև կանգնեցնելու համար, թե՝ ոչ:

Պետք չէ մոռանալ նաև այն հայտարարությունների մասին, որ Հայաստանն Արցախի հետ ռազմական փոխօգնության մասին պայմանագիր կստորագրի և կճանաչի Արցախի անկախությունը: Ինչո՞ւ պատերազմից հետո այդ հայտարարությունները մնացին օդում: Եթե դրանց մասին մոռացվեց, ուրեմն Ռուսաստանն է ստիպել դա անել, ուրեմն մեր երկրի ադմինիստրացիան գործում է ուրիշ երկրի շահերը պաշտպանելով:

-Լավ, ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ  զարգացումներ են սպասում մեզ: Հնարավո՞ր է՝ ինչ-որ բան այնպես չստացվի և Ադրբեջանը կրկին նման լայնածավալ ռազմական գործողություններ սկսի:

-Ես էլի եմ այս մասին խոսել՝ Ադրբեջանը լայնածաված ռազմական գործողություններ սկսելու համար պետք է լայնածավալ իրավունք ստանա, որը կասկածելի է: Բացի դրանից, Ադրբեջանը հիանալի հասկացավ, թե իրեն ինչ է սպասվում. Ընդամենը երկու օրում ադրբեջանական կողմը կորցրեց ռազմաճակատում գտնվող իր տանկերի 10 տոկոսը, փաստորեն եթե ռազմական գործողությունները 10 օր տևեին այդ երկիրը մնալու էր առանց տանկ: Իսկ տանկը, ամենաթույլ օղակը լինելով, մնում է միակ միջոցը տարածք գրավելու համար: Ադրբեջանը տեսավ, որ այդ զենքը չի գործում: Հիմա հայկական կողմը պետք է հստակ խնդիր դնի իր առջև՝ հատուկ մասնագետներ ունենալ, որոնք կկարողանան մի քանի օրում ոչնչացնել ադրբեջանական տանկերը՝ այս կերպ ոչնչացնելով թշնամու բանակը: Դա հնարավոր է, քանի որ նման զինատեսկաներ կան ու հայկական կողմը կարող է դա անել...

Զրուցեց  Արթուր Մնացականյանը

Լուսանկարը՝ Hetq.am

Նույն շարքից