Հայոց Ցեղասպանության տարելիցին ընդառաջ՝ ապրիլի 21-ին, «Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունից» Թուրքիայի խորհրդարանի պատգամավոր Կարո Փալյանը բարձրաձայնեց բոլոր այն հայազգի պատգամավորների անունները, որոնք զոհ գնացին Ցեղասպանությանը: Ո՞վ է Կարո Փալյանը և կարող է արդյո՞ք նա ինչ-որ բան փոխել Թուրքիայում: Այս հարցերի մասին Analitik.am-ի թղթակիցը զրուցել է ԱԺ պատգամավոր Արագած Ախոյանի հետ.
-Պարոն Ախոյան, Հայաստանում հիմա շատերն են սկսել խոսել Թուրքիայի խորհրդարանի պատգամավոր Կարո Փալյանի մասին, ով ապրիլի 24-ին աչքի ընկավ ողջունելի քայլով: Ո՞վ է Փալյանը և ի՞նչ նպատակներ է հետապնդում:
-Ասեմ, որ ես Կարո Փալյանին ճանաչում եմ դեռ այն ժամանակվանից, երբ նա դեռ պատգամավոր չէր: Ես նրա հետ առաջին անգամ հանդիպել եմ Ստամբուլում Յաշար Քեմալի հուշամեդալի հանձնման արարողության ժամանակ: Իսկ հետո շատ ուրախացա, երբ իմացա, որ նա պատգամավոր է դարձել: Կարո Փալյանը շատ համարձակ անձնավորություն է, որի կարիքը հայ ազգն իսկապես ունի, ով սլաքներն ուղղում է ճիշտ ուղղությամբ: Այն դրական կարծիքը, որը ստեղծվել է նրա մասին, համապատասխանում է իրականությանը: Նա ազնիվ է: Մենք պետք է հասկանանք, որ հայկական խնդրի բարձրացումը պետք է սկսվի հենց Թուրքիայում, այլ ոչ թե՝ երրորդ երկրներում: Մենք՝ որպես այդ երկրի քաղաքացիների ժառանգներ, մեր հարցերը, շեշտադրումները և ինչու չէ նաև դատական պրոոցեսները պետք է սկսենք հենց Թուրքիայում:
-Իսկ ի՞նչ գիտեք նրա հայաստանյան այցի մասին: Խոսակցություններ կան, թե նա պատրաստվում է ժամանել Հայաստան:
-Չեմ կարող ասել: Գիտե՞ք՝ այսօր Հայաստան գալն այդքան էլ հեշտ չէ, քանի որ վերադարձողները հիմնականում խնդիրներ են ունենում: Օրինակ՝ անցած տարի Աբդուլլահ Դեմիրբաշը Թուրքիա վերդառնալուց հետո ձերբակավեց և մինչև այսօր ստիպված է պայքարել իր իրավունքների համար: Բանն այն է, որ նրան մեղադրեցին առանց քոլեջի ղեկավարությանը տեղյակ պահելու բացակայելու համար: Բայց նա հայտարարեց, որ պարտավոր չէ բացատրություններ տալ, թե ինչ է անում իր արձակուրդ օրերին: Այսինքն՝ մենք տեսնում ենք, որ շատ պրմիտիվ մեղադրանքներ կարող են առաջադրվել, որոնց նպատակն է մարդկանց ետ պահել Հայաստան գալու մտքից: Ինչ վերաբերում է Կարոյին, ապա մենք պետք է նրան ուժ, կարողություն, համարձակություն մաղթենք: Նա առաջին ծիծեռնակը չէ, բայց շատ լավ շարունակող է: Մենք պետք է գնահատենք նրան և նրա գործունեությունը: Որքան Կարոն ճանաչված դառնա, այնքան ապահով կլինի, քանի որ որևէ մեկը չի ցանկանա աղմուկ բարձրացնել:
-Մենք կարո՞ղ ենք ասել, որ նրան վտանգ է սպառնում: Այս հարցը տալիս եմ, քանի որ մենք գիտենք, թե ինչ արեցին Գրիգոր Զոհրապի հետ, ինչպես սպանեցին Հրանտի Դինքին:
-Վտանգը միշտ կա, բայց միշտ էլ պետք է լինեն մարդիկ, ովքեր թքած կունենան այդ վտանգի վրա և կբարձրաձայնեն խնդիրների մասին: Երբ ինձ հարցնում են, թե չեմ վախենում արդյոք ինչ-որ բան անելուց, ես միշտ պատասխանում եմ՝ ինչ-որ մեկը պետք է անի: Ինչ վերաբերում է Հրանտ Դինքին, ապա 100 տարվա վակումը լրացնող մի երևույթ էր, ով համարձակություն ունեցավ մի նոր էջ բացել, խոսել մի բանի, մի մոտեցման մասին, որի մասին չէին խոսում: Ստացվեց այնպես, որ Հայոց Ցեղասպանությունից հետո Թուրքիայի կենսագրության մեջ ջրբաժան տեղի ունեցավ՝ Հրանտ Դինքից առաջ և Հրանտ Դինքից հետո: Թուրքիայի հասարակությունն էլ բաժանվեց երկու մասի՝ Հրանտ Դինքին սպանող և նրա համար սգացող: Պետք է ասեմ, որ քիչ չեն սգացողները և մենք շփվում ենք նրանց հետ: Հիշում եք, թե ինչպես Հրանտի սպանությունից հետո շատերը դուրս եկան փողոց վանկարկելով «Մենք Հրանտ ենք», «Մենք Դինք ենք»: Այսինքն, որքան էլ խորը թաղեն խնդիրները, դրանք միևնույն է կան և մի օր մեր պայքարն իր պտուղները տալու է: Սակայն դա կլինի միայն այն դեպքում, եթե փոխենք քաղաքացիական հասարակությանը: Այստեղ մենք լուրջ անելիք ունենք...պետք է բացենք մեր հոգու փակ սահմանները:
-Այ մենք խոսում ենք, որ Կարո Փալյանն ելույթների և ինչ-որ փոփոխությունների մասին: Սակայն կա կարծիք, որ թուրքական իշխանություններն ընդառաջ են գնալու միայն այն նախաձեռնություններին, որոնք վնաս չեն հասցնի իրենց: Այսինքն՝ փոքր զիջումների կգնան, իսկ շոշափելի ինչ-որ բան չի լինի: Սրան ի՞նչ կասեք:
-Թուրքիայի բնակչության 80 տոկոսը հայատյաց է, պետք է աշխատել մարդկանց վերաբերմունքը փոխելու ուղղությամբ: Պետք է հասկանալ, որ մինչև քաղաքացիական հասարակության մեջ կարծիք չվերափոխվի, իշխանությունները որևէ բան անել չեն կարող: Հենց դրա համար է, որ ես շատ եմ կարևորում Կարոյի հայտարարությունները, նա տաբուներ է կոտրում և բեկում մտցնում: Մենք ել ձեռքներս ծալած պետք է չնստենք:
-Իսկ ի՞նչ կարող ենք անել մենք:
-Օգնել, որ այդ երկիրն իր անցյալը սրբագրի: Ես մի օրինակ բերեմ՝ վերջերս թուրքական մի հեռուստաընկերություն ինձ հետ հարցազրույցի ժամանակ հարցրեց, թե ինչ կցանկանայի Թուրքիային, թուրք ժողովրդին: Ես ասացի, որ կցանկանամ Թուրքիան դառնա ավելի դեմոկրատ, մարդկային արժեքների պետություն, որ այսօրվա պրոցեսներին վերջ դրվի և այլն, սակայն դա պետք է արվի Ցեղասպանության հետևանքները վերացնելու ճանապարհով, հակառակ դեպքում, այս երկիրն ապագա չունի: Այն տեսակետը, թե թուրքին պետք է ոչնչացնել և միայն դա է փրկությունը, որևէ տեղ չի տանում, դրանք զգացմունքային դաշտից արված հայտարարություններ են: Շատերին թվում է, թե պատը որքան բարձր ու հաստ շարենք, այնքան ապահով կլինենք, իսկ տարեկան մեկ անգամ բարձրանալով այդ պատի վրա ու հայհոյելով մենք հարց կլուծենք: Բայց դա այդպես չէ...
-Լավ, վերադառնանք Թուրքիաի խորհրդարանի հայազգի պատգամավորների թեմային: Մենք այնտեղ ևս երկու պատգամավոր ունենք, ի՞նչ կասեք նրանց մասին:
-Այո, Կարոն միակ հայը չէ թուրքական խորհրդարանում, սակայն մյուս երկուսի դեպքում ամեն ինչ մի փոքր այլ է: Սելինե Դողանի մասով կարող ենք ասել, որ նա որևէ բանով չի զիջում Կարոյին, ուղղակի նրա կուսակցությունն ավելի քիչ հնարավորություն է տալիս նմանատիպ ելույթներով հանդես գալու համար: Բայց նա բավականին ակտիվ է: Հավելեմ նաև, որ ես եղել եմ Անկարայի նրա գրասենյակում, որտեղ պատի վրա հայերեն մեծ տառերով գրված է «Հավերժ փառք մեր հերոս պապերին»:
Իսկ ինչ վերաբերում է Մարգար Եսայանին, ապա նա իշխող կուսակցության ներկայացուցիչ է, ուղնուծուծով Թուրքիայի քաղաքացի է և պաշտպանում է միայն այդ երկրի շահերը: Քիչ է հիշում, որ պարտավորություններ ունի, անցյալի նկատմամբ գործ ունի անելու: Մենք տեսանք նաև, թե ինչպես նա քվեարկեց ԵԽԽՎ-ում հայտնի բանաձևի ժամանակ: Բայց պետք չէ նրան դավաճան անվանել, քանի որ նա՝ որպես կուսակցության անդամ, իր գործն է անում: Ամեն դեպքում, նա հայ է և ես չեմ կարծում, թե մենք պետք է ուղղակի մի կողմ դնենք Մարգարին: Միգուցե չի հասկանում՝ ինչ է անում, չպետք է հրաժարվենք նրանից: Նշեմ նաև, որ Մարգար Եսայանի վարկանիշը հայերի շրջանում բարձրացնելու և ձայներ ստանալու համար Դավութօղլուն մեծ գումարներ ծախսեց՝ վերագրելով վերջինիս բաներ, որոնք կազմակերպվում էին կուսակցության, այլ ոչ թե Եսայանի կողմից:
-Պարոն Ախոյան, ես գիտեմ, որ Դուք ամեն տարի ապրիլի 24-ին հյուրեր եք ունենում Թուրքիայից: Այս տարի նրանց թիվն ավելի մե՞ծ էր, քան՝ անցած տարի:
- Ցավոք, ոչ: Բայց դրանից վատ զգալ պետք չէ: Մենք չպետք է վախենանք սխալվելուց: Ես տեսնում եմ, որ մեր երկրի վարած արտաքին և ներքին քաղաքականությունների պատասխանատուները վախենում ենք սխալվելուց և քայլեր չեն ձեռնարկում Թուրքիայի հետ հարաբերություններում: Իհարկե, բանակը կարելի է մեծացնել, բայց պետք է մշակել հայեցակարգային գործընթաց: Ես լուրջ գործընթացներ եմ սկսել, որոնք կարելի է զարգացնալ, իսկ ով է անելու դա, եթե ինչ-որ պահի ես չկարողանամ անել: Պետք է ռեսուրսներ ծախսել Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար, իսկ մինչ այդ մենք ամեն ինչ անում ենք մեր սեփական միջոցներով:
-Իսկ ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք Թուրքիայի համար:
-Այն մտքերը, թե Թուրքիան շուտով կքառատվի և այլն, չեմ կարծում, թե իրականություն կդառնան: Բայց միևնույն ժամանակ հասկանալի է, որ ինչպես ամերիկացիներին և ռուսներին, այնպես էլ շատ շատերին Թուրքիան պետք է առանց Էրդողանի, ով ձգտեց առաջնորդ դառնալ տարածաշրջանում, սակայն տապալվեց: Նրա համար առաջին դարպասը Սիրիան էր, որը փակվեց: Նույնսիկ Ղարաբաղի հարցը, ես միշտ ասել եմ, որ պետք է նայել Մերձավոր Արևելքի այլ խնդիրների կոնտեքստում: Այսինքն՝ քրդական հարց, ահաբեկչություն, էմիգրացիա և այլն: Դրանք բոլորը պտտվում էն Թուրքիայի առանցքի շուրջ: Այդ երկիրն այսօր տնտեսապես շատ ծանր վիճակում է և խնդիրն էլ ավելի է խորանալու, իսկ եթե այս տեմպերով շարունակվի, Թուրքիան լուրջ խնդրի առաջ է կանգնելու: Բացի դրանից, պետք է ասեմ, որ քրդերի նկատմամբ թուրքական իշանությունների քաղաքականությունը կարելի է ցեղասպանություն անվանել, քանի որ միայն Դիարբեքիրում 300 մեր ու մանուկ սպանվեց, սակայն դրա մասին որևէ մեկը չխոսեց, որովհետև ապացույցներ չկային: Մի ամբողջ Սուրի քաղաք պետականացվեց և այլն: Այս պետությունը մի կողմից աշխարհին ցանկանում է ներկայանալ որպես դեմոկրատ երկիր, մյուս կողմից, սակայն, տեսնում ենք՝ ինչեր են կատարվում: Ամեն դեպքում, կարծում եմ քրդերն ի վերջո ստեղծելու են պետություն՝ այդ թվում, նաև Թուրքիայի տարածքների հաշվին:
-Կարելի՞ է ենթադրել, որ գոյություն ունեցող խնդիրները պտտվում են ոչ թե Թուրքիայի, այլ Էրդողանի անձի շուրջ և, եթե նա օրինակ վաղը հեռանա, ամեն ինչ կսկսի կարգավորվել:
-Կարծում եմ՝ այո: Էրդողանն, իհարկե, որոշ փորձեր արեց, ուղղակի ներքին խնդիրներն այնքան շատ են, որ նա չկարողացավ ինչ-որ բան անել: Չեմ կարծում, թե նա երկար դիմանա:
