Հարցազրույց Քաղաքականություն 

Ասել թե Ռուսաստանը չի հասկանում ով է թուրքը, սխալ կլինի. Ստյոպա Սաֆարյան

analitik.am

Ինչպե՞ս կազդի Թուրքիայում Ռուսաստանի դեսպանի սպանությունը ռուս-թուրքական հարաբերությունների վրա, ինչո՞ւ են Հայաստանում քաղաքական ուժերը տրվում ռուսական ազդեցությանը և ո՞վ է կանգնած Անալիտիկ լրատվականի խմբագիր Անի Հովհաննիսյանի գործի ետևում: Այս թեմաների մասին Analitik.am-ի թղթակիցը զրուցել է «Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի» հիմնադիր նախագահ, քաղաքական վերլուծաբան Ստյոպա Սաֆարյանի հետ.

-Պարոն Սաֆարյան, չնայած երկու կողմերից արված պաշտոնական հայտարարություններին, ի՞նչ եք կարծում, Թուրքիայում Ռուսաստանի դեսպանի սպանությունը, ինչ-որ փոփոխություններ կմտցնի՞ ռուս-թուրքական հարաբերություններում:

-Կողմերն արդեն բացառել են, որ այդ միջադեպը կհանգեցնի ռուս-թուրքական հարաբերությունների վատթարացմանը, սակայն ամեն ինչ այդքան էլ պարզ չէ:  Բանն այն է, որ Հալեպի օպերացիան լրջագույն կերպով փոխել է Մերձավոր Արևելքում ուժերի հարաբերակցությունը: Ռուսաստանը փաստորեն իր գլխին դրեց դափնեպսակն այն բանից հետո, երբ աջակցելով Ասադի կառավարական զորքերին, ազատագրեց քաղաքը՝ փաստացի այն դատարկելով Ասադի հակառակորդներից: Ընդ որում, Ասադի հակառակորդ ասելով՝ ես նկատի ունեմ ոչ միայն «Իսլամական պետությանը», այլ նաև չափավոր ընդդիմադիրներին և այլն:

Ռուսաստանը դա անելու համար գնաց բավականին խորամանկ քայլի: Օգոստոսի 5-ին, երբ Սանկտ Պետերբուգում տեղի ունեցավ Պուտինի և Էրդողանի միջև առաջին հանդիպումը, Ռուսաստանն արդեն գիտեր, թե ինչու է գնում ամեն գնով Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելուն. Մոսկվային միջանցք էր պետք, որով Հալեպում գտնվող գրոհայինները, բնակիչները, չափավոր ընդդիմությունը դուրս կբերվեին քաղաքից: Իսկ արդեն հոկտեմբերի 10-ին Ստամբուլում տեղի ունեցած Պուտին-Էրդողան հանդիպման ժամանակ պայմանավորվածությունը ձեռք բերվեց, որով Էրդողանը պարտավորություն ստանձնեց Հալեպում ապահովել հումանիտար միջանցք: Համապատասխան երաշխիքը  ստանալուց հետո Պուտինը ռազմական ավիացիան ամբողջ թափով գործի դրեց և ճանապարհ բացեց Ասադի զորքերի համար, ինչի արդյունքում քաղաքն ազատագրվեց:

Թե ինչ շահեց դրանից Էրդողանը, դեռ տեսանելի չէ: Հավաբանար էրդողանը այդ քայլին գնաց  թուրքական հոսք նախագծի վերսկսման, ատոմակայանի կառուցման խնդիրները լուծելու համար: Պետք է հասկանալ, որ  Թուրքիան լուրջ կորուստներ էր կրում ռուսական պատժամիջոցների պատճառով:

Քաղաքական մասով որևէ բան տեսանելի չէ: Սիրիայում Թուրքիան լուրջ կորուստների գնաց և թե ինչ կլինի հետո, դեռ հայտնի չէ, քանի որ հարցը Հալեպով չի ավարտվելու: Մի բան հաստատ է, որ Թուրքիան համաձայնել է ռուսական պայմաններին, ինչը դժգոհության ալիք է բարձրացրել   Թուրքիայի որոշակի շրջանակներում, առաջին հերթին միջին խավի մոտ:

Եթե հիշում եք, մինչև այս սպանությունը բողոքի ցույցեր էին անցկացվում Թուրքիայում ռուսական հյուպատոսության մոտ: Այսինքն թուրքական միջին խավը բավականին լուրջ դժգոհություն ունի,  որովհետեև հասկանում է, որ Թուրքիան դուրս է մղվել Սիրիայից: Բացի դրանից, ակնհայտ է, որ Ասադը վերկանգնում է երկրի տարածքային ամբողջականությունը, որը կասկածի տակ էր ամիսների առաջ:  Թուրքիայում հասարակական և քաղաքական որոշակի շրջանակների սա դուր չի գալիս, իսկ այս միջադեպը ցույց տվեց  ռուսական գործողությունների նկատմամբ գոյություն ունեցող թշնամանքը:

Սակայն ես կարծում եմ, որ ռիսկային դաշտ է ստեղծվել նաև հենց թուրքական իշխանությունների համար: Մենք չպետք է բացառենք ահաբեկչության հավանականությունը՝ ուղղված թուրքական իշխանությունների դեմ, որոնք գնացին Ռուսաստանի հետ համաձայնության:

-Երբ անցած տարի թուրքական օդուժը խոցեց  ռուսական ինքնաթիռը, Հայաստանում գտնվեցին մեծ թվով մարդիկ, ովքեր վստահություն հայտնեցին, թե միջադեպից հետո Ռուսաստանն ի վերջո կհասկանա, որ Հայաստանը  միակ դաշնակիցն է, որի վրա կարելի է հենվել: Հույսեր կային, որ մեր երկրի  նկատմամբ ռուսական քաղաքականությունը կփոխվի և կդառնա ավելի լավը: Վերևում ասված Ձեր խոսքերից կարելի՞ է ենթադրել, որ այս անգամ այդ մասին նույնիսկ խոսելն ավելորդ է:

-Իհարկե Ռուսաստանում ձայներ հնչեցին, թե Սիրիայում, Կովկասում, Թուրքիայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ Ռուսաստանի միակ հուսալի դաշնակիցը Հայաստանն է, սակայն դրանք չեն ներկայացնում իշխանության տեսակետը: Բայց ասել թե Ռուսաստանը չի հասկանում ով է թուրքը, սխալ կլինի: Կարծում եմ, որ երկու կողմերը շարունակում են տակտիկական սիրախաղը՝ ունենալով ընդհանուր շահեր, բայց ատելով իրար:

-Պարոն Սաֆարյանկա տեսակետ, որ ռուս-հայկական հարաբերություններն այսօր վասալական են: Բայց եկեք համաձայնենք, որ Հայաստանում կան ուժեր, որոնք իրենց կամքով են տրվում նման հարաբերություններին: Ես չեմ խոսում միայն իշխանությունների մասին, քանի որ կան նաև ընդդիմադիրներ, որոնք ևս վատ չեն զգում ստեղծված հարաբերություններից: Ասվածի վառ ապացույցը մի քանի օր առաջ հնչած հայտնի ելույթն է:

-Տեր-Պետրոսյանը երբեք  չի եղել ռուսական ազդեցությունից դուրս գործող քաղաքական գործիչ: Դրա մասին խոսակցություններ եղել են և 90-ականների սկզբին և դրանից հետո: Իսկ վերջին տարիների առավել ևս նա չի թաքցնում, որ խաղում է ռուսական դաշտում:

Տեսեք, 2008 թվականին նա հստակ գնահատական տվեց ռուս-վրացական պատերազմի մասով, մի գնահատական, որը չտվեց նույնիսկ ապրիլյան պատերազմին: Տեր-Պետրոսյանը հստակ մեղադրեց Վրաստանին օսերի ցեղասպանության փորձի մեջ և Ռուսաստանին համարեց օս ժողովրդին փրկող: Սա  քաղաքական գնահատական է հօգուտ Ռուսաստանի: Իսկ ապրիլյան պատերազմի մասով նա նույն բանը չարեց, նույնիսկ Ալիևին վերցրեց իր խնամակալության տակ՝ նրան համարելով ռացիոնալ գործիչ, և չմեղադրելով  պատերազմական հանցագործություններ կատարելու մեջ: Այսինքն Տեր-Պետրոսյանն այնքան է նվիրված ռուսական շահին, որ կարող է գնահատական չտալ հայ-ադրբեջանական պատերազմին, բայց դա անել ռուս-վրացական պատերազմի դեպքում՝ շեշտելով Ռուսաստանի փրկիչ առաքելությունը:

Եկեք նաև չմոռանանք, որ 2013-14 թվականներին նա կողմ արտահայտվեց Հայաստանի՝ Եվրասիական տնտեսական միությանն անդամակցելուն, մի բան որի քաղաքական և տնտեսական շահերը Հայաստանի համար տեսանելի չէին: Տեր-Պետրոսյանի խմբակցությունը կողմ է քվեարկել այդ պայմանագրին, ինչպես նաև բոլոր այն պայմանագրերին, որոնցով Հայաստանում մեծանում է Ռուսաստանի դերը: Տեր-Պետրոսյանը հստակ ընդունել է ռուսական գերակայությունը, Հայաստանի վասալությունը և անընդհատ շարունակում է այդ անպատվաբեր դերակատարումը:

-Քանի որ խոսեցինք Տեր-Պետրոսյանի ելույթի մասն, եկեք խոսենք նաև այն քննադատությունների մասին, որոնց թիրախներից մեկը Դուք եք: Երբ Դուք սկսեցիք մեկնաբանել ՀՀ առաջին նախագահի ելույթը, հակառակ կողմից եղան խիստ որակավորումներ Ձեր հասցեին: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում սրան:

-Ես վատ չեմ զգում...Ճիշտ այնպես, ինչպես Տեր-Պետրոսյանը չպետք է վատ զգա, որ իր ելույթները քննարկվում են և արժանանում տարբեր գնահատականների, նույնկերպ էլ ես վատ չեմ զգում, որ իմ գնահատականները կարող են գրգռել Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցներին: Իհարկե խոսքը չափավոր քննադատության մասին է, որն անձնական վիրավորանք չի պարունակում:

Ինձ համար օրինակ անընդունելի է, որ Տեր-Պետրոսյանի խոսքերը քննադատելու փոխարեն նրա ֆիզիկական արատներն են հիշում: Դա լավ բան չե քաղաքական բանավեճում: Նույնկերպ ցավ եմ ապրում, որ ոչ կոռեկտ խոսքեր են հնչում Տեր-Պետրոսյանի քննադատների հասցեին:

Պետք է հասկանալ, որ Հայաստանն Ադրբեջան չէ...Ցավում եմ, որ առաջին նախագահի կողմնակիցներից շատերը շատ ավելի ավտորիտար մտածողություն, վարքագիծ ունեն, քանի՝ նույնիսկ իշխանությունները: Բայց կրկնում եմ, որ դա ինձ չի մտահոգում կամ վախեցնում: Առնվազն կարող եմ ցավ ապրել, որ ընդդիմությունն իշխանությունից հետադիմական է:

Չի կարելի թույլ տալ, որ հասարակությանը մատուցվեն դիսկուսներ, որոնք, իմ կարծիքով, վտանգավոր են և չեն աշխատելու: Ինձ չեն կարող համոզել, որ Ալիևից կարելի է խաղաղություն գնել, ես չեմ կարող ընդունել, որ ազատագրված տարածքների հանձնումը Հայաստանի զարգացման գրավականն է, ինչպես Տեր-Պետրոսյանն է ներկայացնում: Նաև չեմ կարող ընդունելի համարել Արցախի ժողովրդին Ալիևի գերությանը հանձնելը՝ հասկանալով դրա բոլոր հետևանքները:

Այս ամենը հաշվի առնելով՝ ես որպես քաղաքացի, որպես փորձագետ իմ իրավունքն ու պարտականությունն եմ համարում արձագանքելը և հակափաստարկներ բերել: Գիտե՞ք, ապրիլյան պատերազմը կարծես թե պետք է փոխեր և խնդրի դրվածքը, և մեր պահանջների բնույթը: Մենք պետք է հասկանայինք, որ Ադբեջանին կարելի է զսպել միայն ուժեղ Հայաստան ունենալով: Այլ բանը չի կարող զսպել մեծ ախորժակ ունեցող Ալիևին, ով խոսում է Երևանի ադրբեջանական տարածք լինելու մասին:

Ես չեմ կարող այս մասին չխոսել, գնահատականներ չտալ, հանդուրժել Տեր-Պետրոսյանի բերած քաղաքական մեծ սուտը, քանի որ բարոյական պարտավորություն ունեմ այն տղաների առաջ, ովքեր ընկել են մի թիզ հողի համար:

-Պարոն Սաֆարյան, մենք խոսեցինք այն մասին, որ Մոսկվան ազդեցություն ունի Հայաստանի քաղաքական դաշտի վրա: Կարելի՞ է ենթադրել, որ Մոսկվան ազդեցություն ունի նաև Հայաստանի դատական համակարգի վրաԴուք երևի գիտեք, որ արդեն 7 ամսից ավել Անալիտիկ լրատվականի գլխավոր խմբագիր և տնօրեն Անի Հովհաննիսյանը գտնվում է անազատության մեջ, նրան մեղադրում եմ շորթման մեջ: Եվ սա չնայած այն բանին, որ վերջինս բազմիցս հայտարարել է, որ իրեն ազատությունից զրկել են ՎՏԲ բանկի դեմ դուրս գալու համար, Հայաստանում ՌԴ դեսպանի նախաձեռնությամբ և ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Տիգրան Ուրիխանյանի ձեռքով: Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ Ռուսաստանն այսպիսի ազդեցություն ունենա մեր իրավապահ համակարգի վրա:

-Ունի...Պերմյակովի դատավարությունը դրա վառ ապացույցն է... Եթե կարող են դատական պրոցես բեմականացնել Հայաստանի տարածքում, հայ դատավորի մասնակցությամբ, բայց ռուսական պահանջներով, թերևս պետք չէ զարմանալ, որ կարող են ՀՀ քաղաքացիների գլխին սարքել ռուսական պատվերի շրջանակներում:

Ես ցավ եմ ապրում, որ Հայաստանն այդպես էլ չգնաց լյուստրացիայի: Ես՝ ինքս, հանդիսանում եմ գաղտնազերծման մասին օրենքի հեղինակը: 2011 թվականին այն մշակեցի, և մեր խմբակցությունն օրինագիծը շրջանառության մեջ դրեց: Ցավոք մեր իշխանությունները համարձակություն չունեցան լյուստրացիայի գնալու համար:

Սա կարևոր օրենք է, քանի որ բացառում է որոշումների ընդունման մակարդակում օտար պետության և նրան ծառայող անձանց ազդեցությունը,  բացահայտում է այլ երկրների հատուկ ծառայությունների հետ նախկինում համագործակցած անձնանց՝ արգելելով վերջիններիս զբաղվել քաղաքականությամբ, զբաղեցնել որոշակի պաշտոններ:

Ինչ վերաբերում է կոնկրետ Անի Հովհաննիսյանի գործին, ապա այն վերին աստիճանի կասկածահարույց է եղել հենց սկզբից: Տեսանյութը, որը որպես ապացույց հրապարակվեց, նույնիսկ ակնարկ չէր պարունակում պայմանավորվածության առարկայի վերաբերյալ: Թվում էր թե կար գումարի մասին  խոսակցություն, սակայն թե կոնկրետ ինչի մասին էր խոսքը, հասկանալի չէր: Ուղղակի Տիգրան Ուրիխանյանը պնդեց, որ դա շանտաժ է իր անձի նկատմամբ:

Ես հիմա վիճակագրություն եմ հրապարակում. «Ալյանս» կուսակցությունը և Տիգրան Ուրիխանյանը ՀՀ դատարաններում ունեն 21 դատական գործ: Հիմա հարց եմ տալիս՝  ինչո՞վ է զբաղված այս կուսակցությունը Հայաստանի Հանրապետության դատարանններում և ինչո՞ւ  է միակը, որ այսքան շատ պատմությունների մեջ է ներքաշված:

Նշեմ, որ այդ դատական գործերից 4-ն էլ իմ դեմ է: Ես վստահաբար պնդում եմ, որ դա կապ ունի Ռուսաստանի վարած քաղաքականության մասով իմ կողմից տրված գնահատականների հետ: Իմ գնահատականներից հետո կամ դատական հայցեր են ներկայացվում, կամ պատվիրված հոդվածներ են լինում, որոնք պարունակում են անձնական վիրավորանք:

Եթե այդ կուսակցությունը որևէ առնչություն չունի արտաքին դերակատարների հետ, ինչո՞ւ են դրա գործողություններն այդպես սինխրոն համընկնում բոլոր այն անձնաց դեմ գործեր հարուցելու հետ, ովքեր այս կամ այն կերպ խոսում են կամ գործում Ռուսաստանի դեմ:

Ի դեպ, ասեմ, որ ուսումնասիրել եմ Անալիտիկում Ուրիխանյանի մասով հրապարակումները և պետք է նշեմ, որ որևէ հրապարակում չեմ հայտնաբերել նրա դեմ: Ճիշտ հակառակը՝ Անի Հովհաննիսյանի ֆեյսբուքյան էջում և Analitik.am-ում մինչև վերջինիս ձերբակալվելը տեղադրված են ՎՏԲ բանկի թեմայով հենց Ուրիխանյանի ելույթները: Հետևաբար հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ է Տիգրան Ուրիխանյանը Անի Հովհաննիսյանի հետ զրույցը ներկայացնում որպես շորթում:

-Ինչո՞ւ Հայաստանի Հարապետության համապատասխան մարմինները ինչ-որ քայլեր չեն ձեռնարկում: Տպավորություն է ստեղծվում, որ Ուրիխանյանն ինչ ուզում անում է, ում ցանկանում մեղադրում է:

-Ես այդ կարծիքին չեմ, քանի որ որքան խնդիրներ Ուրիխանյանը հարուցում է դիմացինի համար, նույնքան խնդիրներ էլ ստեղծում է հենց իր համար: Այնպես չէ, որ իրենց թուրն աջ ու ձախ կտրում է: Ես վստահ եմ, որ Անիի դեմ այս կեղծ մեղադրանքով գործի դատաքննության արդյունքում իրականությունը դուրս կգա ջրի երես: Իհարկե Անին անձնապես տուժում է, քանի որ գտնվում է անազատության մեջ, բայց եթե իրականությունը ջրի երես դուրս գա, դրանից կտուժի հենց «Ալյանսը»:

Ի դեպ, կա տպավորություն, որ բոլոր գործերում, որոնցում կա «Ալյանսը», ինչ-որ փողային պատմություններ կան, և ես պատահական չեմ համարում, որ այս կուսակցության փոխնախագահը վերջերս ազատազրկման դատապարտվեց խարդախության մեղադրանքով:

Չեմ կարծում թե պատմություններ հորինելը շարունակական կլինի, ժողովրդական խոսք կա՝ փորձված աղվեսը երկու ոտքով է թակարդն ընկնում:

Որպես ապացույց, որ այդ կուսակցությունը քաղաքական հայացքների համար է թիրախավորում մարդկանց, կարող եմ նշել իմ կողմից հիմնադրված հիմնադրամի դեմ նրանց արած հայտարարությունը: Անցած տարի նոյեմբերին «Ալյանսի» վարչության անդամը հրապարակավ դիմեց ոստիկանությանը՝ պահանջելով ֆինանսական ստուգումներ անցկացնել իմ կողմից հիմնադրված հիմնադրամում այն կասկածով, որ հինադիրը 4 միլիոն դրամի չափով յուրացում է կատարել: Ոստիկանության համապատասխան վարչությունը մի քանի շաբաթ ամբողջ ծավալով  ուսումնասիրեց բոլոր փաստաթղթերը, հաշվետվությունները: Արդյունքում որևէ բան չհայտնաբերվեց, և «Ալյանսի» դիմումը մերժվեց:

Թերևս պետք է հիշեցնել, որ «Ալյանսի» թիրախում եղել է ամերիկյան հայտնի կազմակերպություններից մեկը, որը հետազոտական ծրագրերից մեկով մեր գործընկերն է: Խոսքը վերաբերում է Ժողովրդավարության աջակցության ազգային հիմնադրամին: Սա հեղինակավոր կազմակերպություն է, որի հետ մեր համագործակցությունը եղել է «Ալյանսի»  թիրախը:

Հիմա ինքներդ եզրակացություններ արեք՝ «Ալյանսի» կողմից ներակայացված դատական և այլ կարգի զրպարտագրերը ունե՞ն քաղաքական ենթատեքստ, թե՝ ոչ: Ես վստահ եմ, որ ունեն: Հետևաբար ես չեմ բացառել, որ նույնկերպ քաղաքական ենթատեքստ ունի նաև Անի Հովհաննիսյանի դեմ հյուսված մեղադրանքը, և այն ունի արտաքին պատվիրատու:

Նույն շարքից