Մեկնարկել է Մեծ Պահքի շրջանը, որը տևում է 48 օր`Բուն Բարեկենդանից մինչև Ս. Հարության (Զատկի) տոնի նախօրեն : Ո՞րն է Մեծ Պահքի խորհուրդը, ի՞նչ սնունդ է թույլատրվում օգտագործել այս շրջանում: Նշված հարցերի և այլ եկեղեցական տոների վերաբերյալ Analitik. am - ը զրուցեց ԱՀԹ տեղեկատվական բաժնի համակարգող Տ. Եսայի քահանա Արթենյանի հետ:
Մենք ունենք բազմաթիվ եկեղեցական տոներ, որոնք ամեն տարի նշվում են հայկական ընտանիքներում ։ Ինչքանո՞վ է ծանոթ մեր հասարակությունը այդ տոների ճիշտ արարողակարգին ։
Այդ տոները բազմաթիվ են՝ հինգ Տաղավար Տոները, Ս. Աստվածածնին, Ս. Հովհաննեսին, Ս. Սարգսին, Ս. Գևորգին և այլ սրբերին նվիրված տոները ։ Ինչ վերաբերում է հասարակության տեղեկացվածությանը, ապա այս հարցում դժգոհելու տեղ չունենք, քանի որ իրապես մեր ընտանիքների համար սպասված ու սիրված տոներ են։ Այլ հարց է, թե որքանով են մարդիկ հասկանում ու վերապրում այդ տոների հոգևոր խորհուրդը։ Այս դեպքում շատ կարևոր է հոգևոր խոսքն ու քարոզը, ինչը հատուկ կարևորվում է Եկեղեցու կողմից։ Տարբեր տոների առթիվ Արարատյան Հայրապետական թեմում կազմակերպվում են մշակութային ու ազգային լայնամասշտաբ միջոցառումներ, որոնք էլ ավելի ճանաչելի են դարձնում տոնը։
Ասում են , թե Իտալիայում նշվող Վենետիկյան դիմակահանդեսը նույն բարեկենդանն է։ Կարելի՞ է արդյոք ասել, որ նրանք այդ տոնը վերածել են ազգային մեծ փառատոնի , իսկ մենք մոռացության ենք մատնել , և արդյո՞ք հնարավոր է ցանկության դեպքում վերականգնել այդ տոնը:
Բարեկենդանի տոնին հատուկ է դիմակահանդեսը։ Իսկ առհասարակ Բարեկենդանի տոնը մեծ տոնախմբություն էր հայերիս համար ։ Թեև, սովետական շրջանում այս տոնի ժողովրդական ավանդույթները նահանջեցին, սակայն վերջին տասնհինգ տարիների ընթացքում, Արարատյան Հայրապետական թեմի շնորհիվ, ոչ միայն Բարեկենդանի , այլ նաև շատ այլ տոների ազգային ավանդույթները վերականգնվեցին ու դարձան բոլորի կողմից սիրելի։
Տեր Եսայի, Եկեղեցին մեզ խրատում է երեք բան անել՝ աղոթել , պահք պահել և ողորմություն տալ , մասնավորապես Մեծ պահքի ընթացքում մարմնական սննդից ավելի շեշտում է հոգևոր սննդի կարևորությունը ։ Ի վերջո, ի՞նչ խորհուրդ ունի Մեծ պահքը, ե՞րբ է սկսվում և քանի՞ օր է տևում ։
Պահքի կարևորությունն ըմբռնելու համար պիտի ընդգծենք, որ այն օրինադրվել է դեռևս դրախտում, և Աստծո կողմից մարդուն տրված առաջին պատվիրանը եղել է հենց պահք պահելը.«Դրախտում ամեն ծառի պտուղներից կարող ես ուտել, բայց բարու և չարի գիտութեան ծառից մի կերեք, որովհետև այն օրը, երբ ուտեք դրանից, մահկահացու կդառնաք» (Ծննդ. 2:16-17): Հայ եկեղեցում տարվա ընթացքում պահոց 158 օրերի մեծ մասը կարճատև պահքեր են` օրապահքեր (չորեքշաբթի և ուրբաթ օրերը` ի հիշատակ Հիսուս Քրիստոսի մատնության և չարչարանքների) և շաբաթապահքեր , իսկ առավել ժողովրդականություն վայելողը և ամենաերկարատևը Մեծ Պահքն է: Այս տարի պահքը սկսվում է փետրվարի 12-ից և շարունակվում մինչև մարտի 31-ը՝ Ս. Զատկի Ճրագալույցը։ Պահքը չի սահմանափակվում միայն կենդանական սննդից հրաժարումով. այն առաջին հերթին հոգեկան ու բարոյական ամեն տեսակի ախտերից ու մոլություններից, մեղանչական մտքերից, խոսքերից ու գործերից մաքրվելն է, զղջմամբ ու ապաշխարությամբ աստվածահաճո և առաքինի կյանքին դառնալը: Պահոց շրջանում կարևոր է հոգևոր շնորհների ու հատկապես եղբայրասիրության, ողորմության ու աղոթական կյանքի մեջ զորանալը։
Մենք գիտենք , որ Մեծ պահքն արդեն սկսվել է, ի՞նչ եք կարծում՝ հայ հավատացյալների քանի՞ տոկոսն է իրապես պահեցողություն անում, և կարևոր է իմանալ, թե ի՞նչ է խրախուսվում անել պահքի ժամանակ և ի՞նչ չի կարելի։
Դժվար է հստակ թիվ ասել, թե քանիսն են պահք պահում, սակայն մի բան ակնհայտ է, որ ամեն տարի պահք պահողների թիվն ավելանում է։ Իսկ թե պահք պահողներից քանիսն են անկեղծորեն հետևում պահքի խորհրդին, սա արդեն յուրաքանչյուր մադու խղճի թելադրանքին է թողնված։ Հնարավոր չէ, և սխալ է ինչ որ մեկի հավատքը չափել։ Պահքի ընթացքում շեշտն ավելի շատ պետք է դնել նրա վրա, թե ինչ է կարելի. Սա ավելի կարևոր է, քան «չի կարելիները»։ Իսկ պահքի ընթացքում և, առհասարակ, կարևոր է, որ մարդը հետևի բարեգործության, առաքինության, աղոթքի ու աստվածպաշտության կանոններին։
Ըստ եկեղեցական քարոզչության, Մեծ պահքն ապաշխարության շրջան է, որի ընթացքում կենդանական ծագում ունեցող կերակուրներից հրաժարվում ենք կամ ծոմ պահում այն նպատակով, որ վարժվենք մեղքից հրաժարվելուն: Բայց արդյո՞ք խնդիրը ուտելը կամ չուտելն է։
Խնդիրն ուտելն ու չուտելը չէ, այլ՝ կամքի դրսևորումը։ Օրինակ, երբ մարզիկը ցանկանում է հաջողության հասնել, ինքն իրեն զրկում է ինչ-որ բաներից՝ նպատակ ունենալով հաղթանակի հասնել։ Նույնն էլ պահքն է։ Մենք կոփում ենք մեր կամքը՝ հոգևոր կյանքում հաղթանակի հասնելու համար։
Տեր Եսայի, նաև ասում են, թե ինչ-որ կերակուրներից հրաժարվելը բավական չէ, այլ պետք է փոքր-ինչ քաղցած մնալ: Նույնիսկ, եթե միայն բուսական կերակուր ուտենք, բայց կշտանանք, պահք չի համարվի: Ի՞նչ կասեք այս մասին։
Ոչ, սխալ է, պետք չէ սովամահ լինել կամ կիսասոված մնալով՝ անընդհատ մտածել դատարկ ստամոքսի մասին։ Պետք է ուտել չափավոր, բայց պետք չէ հյուծել մարմինն այնպես, որ ի վիճակի չլինես ինչ-որ բան անել։
Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու սպասավորները բազմիցս մեկնաբանել են Տեառնընդառաջ տոնի նշանակությունը և կրակի խորհուրդը, այնուհանդերձ, ժողովրդի մեջ սնոտիապաշտական սովորույթներն արմատացած են: Ի՞նչ կասեք այն մասին, որ երբ մարդկանց հարցնում ես, թե ի՞նչ տոն է Տեառնընդառաջը, ապա շատ հաճախ հարցին հարցով են պատասխանում. «Էդ ի՞նչ տոն ա», իսկ երբ հարցն ուղղում ես երկրորդ անգամ՝ «Տեառնընդառաջ»-ի փոխարեն «Տրնդեզ» ժողովրդական անվանումը նշելով, ապա հնչում է հետևյալ պատասխանը. «Հա՜, էդ կրակի վրայով թռնելու օրը չի՞»: Վերջապես ի՞նչ նշանակություն ունի «Տեառնընդառաջ» անվանումը և ի՞նչ է խորհրդանշում կրակը։
Միանգամից ասեմ, որ Տեառնընդառաջը հեթանոսական չէ։ Կրակն Աստծո ստեղծած նյութն է և, ըստ էության, ոչ մի կրոնի չի պատկանում: Նայած, թե որ կրոնում ինչ խորհուրդ են տեսնում կրակի մեջ: Հեթանոսական շրջանում կրակի միջոցով գուշակություններ են կատարել: Ի տարբերություն այդ շրջանի՝ քրիստոնեության մեջ կրակը նմանեցվում է Սուրբ Հոգու զորությանը: Այն ունի զտող, մաքրագործող հատկություն: Ինչ վերաբերում է Տեառնընդառաջին, ապա դրա խորհրդի մեջ կրակն ունի մեկ կարևոր իմաստ. Այսօր մենք կրակը վառում ենք՝ որպես լույսի խորհրդանիշ:
Բազում հրապարակային հարցազրույցներում ասվում է, որ Տեառնընդառաջ տոնը նվիրված է նորապսակներին , այլ ոչ թե նշանադրվածներին, հետևաբար, օրհնություն պետք է ստանան, ինչպես նաև կրակի վրայով պետք է ցատկեն միայն նորապսակները։ Ինչո՞ւ այս տոնն ունի նման առանձնահատկություն և որո՞նք են այդպիսի սահմանման ճիշտ կամ սխալ կողմերը։
Տեառնընդառաջը տոնում են բոլոր քրիստոնյաները: Իսկ հարցը, թե՝ Տեառնընդառաջը նորապսակների՞, թե՞ նշանվածների համար է, պետք է նայել ոչ թե հոգևոր, այլ ժողովրդական ավանդույթի տեսանկյունից: Այս տեսանկյունից Տեառնընդառաջի տոնը վերաբերում է միայն նորապսակներին և ոչ թե նշանվածներին:Ըստ ժողովրդական ավանդույթի՝ Տեառնընդառաջի օրը պարտադիր փոխայցելություններ էին կատարում խնամիները, նորահարս ունեցող ընտանիքին այցելում էին հարսի հարազատները: Տեառնընդառաջի տոնին նորափեսան պսակից հետո առաջին անգամ հանդիպում էր աներոջը: Այդ պատճառով ժողովրդական ավանդության մեջ Տեառնընդառաջն ընկալվել է որպես փեսայի՝ աներոջ տուն այցելելու տաբուն վերացնելու հիմնական առիթ: Այս է պատճառը, որ Տեառնընդառաջը ժողովրդական ավանդույթի համաձայն վերաբերում է նորապսակներին, ոչ թե նշանվածներին:
Անդրադառնանք Ս․Սարգսի տոնին. Այս տոնը Հայաստանում ընդունված է նշել ոչ միայն եկեղեցական ծեսով, աղոթքով, այլև ժողովրդական սովորույթներով, սակայն այս տոնի հետ կապված որոշակի ավանդույթներ մեզանում փոքր-ինչ կաղում են: Ոմանք հակված են նշել Ս.Սարգսի տոնը , ոմանք՝ Ս. Վալենտին տոնը ։ Ի՞նչ գիտեն մեր երիտասարդները Ս.Սարգսի տոնի մասին և, վերջիվերջո , ինչո՞ւ ենք նշում օտարածին տոն , այլ ոչ թե մերը։
Իրականում Ս. Սարգսի տոնի բոլոր ավանդույթները գրեթե պահպանվել են մեր կենցաղում, և սա այն քիչ դեպքերից է, որ նույնիսկ սովետական շրջանում հայերը սրբորեն պահել են տոնի ավանդույթները։ Պարզապես, տոնը համայնքային կերպով, միասնաբար տոնելու ավանդույթն էր կաղում, ինչն էլ վերջին տարիներին կարծես թե վերականգնվել է։ Երիտասարդների պարագայում էլ պետք է ընդգծել, որ այս տոնն արդեն բավական սիրված և սպասված է և, իրականում, մենք ոչ թե արգելում ենք Ս. Վալենտինի տոնը նշել, այլ առաջարկում ենք մերը։ Մարդուն հնարավոր չէ արգելել կամ ստիպել այս կան այն տոնը նշել կամ չնշել։ Մեր խնդիրը Ս. Սարգսի տոնը հավուր պատշաճի մարդկանց ներկայացնելն է։ Հասարակությունն ինքն է որոշում, թե որ տոնը նշել։ Իսկ վերջին տարիներին ակնհայտ է, որ մեզանում ավելի ընդունված ու սիրելի է Ս. Սարգսի տոնը։
