Ռուս դիվանագետներին արտաքսելու, ՌԴ- Թուրքիա հնարավոր ալյանսի, Հայաստանի համար վտանգավոր զարգացումների և մի շարք այլ թեմաների շուրջ Analitik.am-ը զրուցեց քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի հետ:
Պարոն Գրիգորյան, մարտի 25-ին ԱՄՆ-ն հայտարարեց ռուսաստանցի դիվանագետներին արտաքսելու և Սիեթլի ՌԴ հյուպատոսությունը ժամանակավորապես փակելու մասին: Ի վերջո որքանո՞վ էր սա կանխատեսելի զարգացում և ի՞նչ կարող է սա նշանակել:
Նախ, պարզ է՝ կանխատեսելի էր, քանի որ Ռուսաստանի քաղաքականությունը շատ կոշտ է: Չեմ ասում, որ Արևմուտքը մեղմ քաղաքականություն է վարում, բայց, այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը վերջերս շատ կոշ քայլեր արեց՝ սկսած Ղրիմի անեքսիայից: Բացի դրանից, ՌԴ-ն բավական արագ և ուժեղ զարգացնում է իր զինատեսակները, ընդհուպ միջուկային զենքը: Պարզ է՝ այս կոշտ քաղաքականությունը չէր կարող արձագանք չծնել, բայց կան նյուանսներ, կան քայլեր, որից հետո այդ վատթարացումն էլ ավելի ուժեղանում է՝ օրինակ նախկին հետախույզի թունավորումը: Կասկած կա, որ ՌԴ-ն է թունավորել, իսկ դա ընդունված ձև չի: Ինչո՞ւ.:Դուք կարող եք ասել՝ դե դավաճան է, դավաճանեց Ռուսաստանին, գնացին սպանեցին, բայց, կներեք, իրեն փոխանակեցին այն հետախույզների հետ, ովքեր աշխատում էին Ամերիկայում, Անգլիայում՝ ի օգուտ Ռուսաստանի: Ի՞նչ է, հիմա Անգլիան և Ամերիկան պետք է գան սպանեն նրանց:
Մի քանի ցնցող գործոններ կան, որոնք հենց բերում են ցնցման: Ռուսաստանն ուզում է Մեծ Բրիտանիային ասել, թե որտեղ ուզում են կանեն իրենց քայլը, անգամ ահաբեկչական ակտը, ուզում է ասել, թե ով Ռուսաստանին դավաճանեց, կբռնեն ցանկացած երկրում կսպանեն: Պարզ է, որ այդ պարագայում չէր կարող Արևմուտքը կոշտ չարձագանքել, և ինձ համար զարմանալի չի, որ ԱՄՆ-ն մեծ թվով դիվանագետներ արտաքսեց, նույնը արեցին ԵՄ անդամ երկրները, Կանադան, Ավստրալիան: Ես կասկած չունեմ, որ Նոր Զելանդիան էլ կանի: Դա արեցին նաև Ուկրաինան, Ալբանիան: Այսինքն՝ մեծ թվով պետություններ միացան ու էլի կմիանան:
Այստեղ հարցը ոչ միայն այն է, որ Ռուսաստանի հետ տարաձայնություններ կան կամ, որ ՌԴ-ն ժողովրդավարական պետություն չի, այլ ճանապարհով է գնում: Ի վերջո ոչ ժողովրդավարական շատ երկրներ կան: Հարցը նաև այն, որ ՌԴ վերջին քայլերը շատ կոշտ էին՝ թե Ղրիմի անեքսիան, թե ռազմական ոլորտում պատրաստականությունը, զինատեսակների զարգացումը ՌԴ-ի կողմից, նաև միջուկային զենքի կատարալեգործումը: Պարզ է, երբ այդ ամբողջն ամփոփում ես, հասկանում ես, թե ինչու այսքան ցավոտ արձագանքեցին ՌԴ-ի քայլին: Ինձ համար դա զարմանալի չէ: Պետք է ձեզ ասեմ, որ այդ սանկցիաները կուժեղանան, դա ակցիա է բոլորի կողմից՝ ցույց տալու ՌԴ-ին, որ առաջին հերթին Արևմուտքը համախմբված է: Բացի դրանից դա ազդակ է, որ կշարունակեն սանկցիաները, կուժեղացնեն, եթե Ռուսաստանը սխալ պահի իրեն:
Անցյալ շաբաթ հայտարարություններ եղան, որ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը նոր փաստեր է ներկայացրել Բրյուսելում հանդիպման ժամանակ, որոնք ապացուցում են Սկրիպալի թունավորման մեջ Ռուսաստանի մեղքը: Այս շաբաթ կայացված որոշումները Դուք դրա հետ կապո՞ւմ եք և արդյոք կարելի է կապել այս ամենը ՌԴ-ում անցկացված նախագահական ընտրությունների հետ, ինչո՞ւ են հիմա հայտարարում, այլ ոչ թե ընտրություններից առաջ:
Ես չեմ կարծում, որ վերջին դեպքը կապված է ՌԴ-ում կայացած ընտրությունների հետ: Միգուցե ընտրությունները ժողովրդավարական հիմունքներով չէին, բայց ժողովուրդը ռեալ ընտրում է Պուտինին, այստեղ վիճելու հարց չունեմ, ես կասկած չունեմ: Բայց ընտրական գործընթացն ազատ չէ, ժողովրդավարական չի, ռեալ այլընտրանք չունի Պուտինը, ընդդիմադիրները ռեսուրս չունեն, հավասար պայմաններում չեն: Այս ընտրությունները ժողովրդավարական չեն, Պուտինն էլ չորրորդ անգամ է ընտրվում և ակնհայտ է, որ միջազգային հանրության կողմից դա բացասաբար է ընկալվում: Սակայն, ռուս դիվանագետների վտարումը դրա հետ կապված չի: Դա ֆոն է, որն էլ ավելի վատթարացնում է վերաբերմունքը Ռուսաստանի նկատմամբ, բայց դրա հետ կապված չի: Սկրիպալի դեպքի հետ է կապված, քանի որ ազատ աշխարհի համար դա մեծ վտանգ է:
Այսինքն՝ հավատա՞նք, որ Թերեզա Մեյն ինչ-որ փաստեր է ներկայացրել:
Ես կասկած չունեմ, որ ներկայացրել է, քանի որ ինչքան էլ ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն Մեծ Բրիտանիայի դաշնակիցն են, բացառվում է, որ առանց փաստերի գնային այդ քայլին: Մեյը կարողացավ բերել համոզիչ փաստեր:
Թերևս, պարզաբանման կարիք ունի դիվանագետ ասվածը: Այն, որ բոլորին չեն արտաքսում, այլ կոնկրետ մի քանի հոգու, կարելի՞ է համարել, որ ինչ-որ նեղ մասնագետների են արտաքսում, դա իրոք այդպե՞ս է, թե՝ ոչ:
Ոչ, ես կարծում եմ՝ այդ ակցիայի գլխավոր նպատակը քաղաքական մասն է՝ ասել մենք դժգոհ ենք, մասնակցում ենք: Օրինակ՝ կան երկրներ, որ մեկ դիվանագետ են արտաքսում, երկուսին, բայց չեն արտաքսում 20 կամ 30 հոգի, ուրեմն այդ երկրների համար գլխավորը համերաշխությունն է, սոլիադարությունը Մեծ Բրիտանիայի նկատմամբ, բայց, այնուամենայնիվ, պետք է ասել, որ նույն ԱՄՆ-ն, արտաքսելով նաև ՄԱԿ-ում ռուսաստանցի դիվանագետներին, նշեց, որ վերջիններս իրենց համար լրտեսներ են, ոչ թե դիվանագետներ: Այդ կոմպոնենտն էլ կա, բայց գլխավոր կոմպոնենտը քաղաքականն է:
Իսկ կարո՞ղ է այս ամենը հանգեցնել նրան, որ աշխարհում մի նոր ալյանս ձևավորվի՝ ի դեմս ՌԴ-ի, Չինաստանի և Իրանը: Որովհետև ԱՄՆ-ն անընդհատ Իրանին հիշեցնում է միջուկային պայմանագրի մասին, Չինաստանից ներմուծվող արտադրանքի վրա էլ մաքսատուրքեր կիրառելու ձգտումներ ունի:
Ես չեմ տեսնում, որ կարող է ալյանս ձևավորվել: Ասեմ, թե ինչու: Տրամաբանությունը բերում է նրան, որ, այո, ալյանս կարող է ձևավորվել, բայց քանի որ Չինաստան-Ռուսաստան, Իրան-Ռուսաստան տարաձայնությունները մեծ են, ալյանս չի ձևավորվի: Չինաստանն այսօր էլ դիմում է ԱՄՆ-ին՝ ասելով, որ արի լեզու գտնենք: Չինաստանը չի ուզում ՌԴ-ի հետ միանալ, քանի որ ՌԴ-ի քաղաքականությունն իրոք բարդ է: Այո, Չինաստանը հաճախ ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդում քվեարկում է ի օգուտ ՌԴ-ի, հաճախ քվեարկում է ձեռնպահ, բայց, այնուամենայնիվ, Չինաստանը չի ուզում ՌԴ-ի հետ ալյանս, քանի որ իրենք վերելք են ապրում, շատ ակտիվ զարգանում են, իրենց պետք չի ընկնել սանկցիաների տակ: Միգուցե առանձին հարցերում իրենք ՌԴ-ի հետ ինչ-որ բան անեն, բայց չեմ հավատում, որ դաշինք կստեղծվի: Իրանի դեպքում , եթե ՌԴ-ն շատ մերձանա էլ, միևնույն է, չեմ հավատում, քանի որ չմոռանանք, որ Իրանն աշխարհիկ երկիր չէ: Այնտեղ կրոնականներն են իշխում, իրենց համար ՌԴ-ն այդքան էլ լավ երկիր չի: Այո, իրավիճակային առումով՝ Սիրիայի հետ կապված, մոտ են դիրքորոշումներն Իրանի և ՌԴ-ի, բայց լայն իմաստով դաշինք չի լինի: Ինձ ավելի մտահոգում է դաշինքը Թուրքիայի հետ: Դա շատ մոտ է իրականությանը, քանի որ Թուրքիայի և ՌԴ-ի շահերը ինչ-որ չափով՝ թեկուզ կարճ ժամկետով, համընկնում են, ես տեսնում եմ այդ համընկնումը:
Այդ դեպքում Հայաստանը մտահոգվելու կարիք ունի՞:
Այո, քանի որ ՌԴ-ի և Թուրքիայի հետ ալյանսը պետք չէ մոռանալ: Այսօր ԵՄ-Իրան վատ հարաբերություններ չեն, ԵՄ-Չինաստան վատ հարաբերոթյուններ չեն, բայց ԵՄ-Թուրքիա ահավոր վատ հարաբերություններ են, ուստի այդ իմաստով ՌԴ-ն և Թուրքիան ընդհանուր շահ ունեն՝ ժողովրդավարությանը, ժողովրդավարական երկրներին հակադրվելու ընդհանուր պլատֆորմ ունեն: Ես շատ մտահոգված եմ, որ մոտենում են իրենց դիրքորոշումները, և ՌԴ-ի դեմ այս տիպի արշավը կբերի նրան , որ էլ ավելի կմոտենա Թուրքիայի հետ, ինչը մեզ համար սպառնալիք է:
Կոնկրետ ի՞նչ վտանգի մասին է խոսքը:
Ղարաբաղի մասին է խոսքը: Տեսեք, Սիրիայի քրդական հարցի հետ կապված՝ օրինակ թուրքերն, այնուամենայնիվ, համոզեցին ռուսներին, որ ռմբակոծեն քրդերին, սկզբում ռուսները չէին համաձայնում: Հիմա կարող է թուրքերը համոզեն ռուսներին Ղարաբաղի հարցում, որ ի օգուտ Ադրբեջանի լուծվի: Դա իրավիճակային է, կարճաժամկետ, բայց վտանգավոր:
Տեսեք, Դուք խոսում եք Ղարաբաղի մասով, որ կարող է համոզեն ռուսներին, բայց Զատուլինը հայտարարեց, որ նման բան չի կարող լինել և եթե նախորդ պատվիրակության ղեկավար Կոսաչևը մի քիչ դիվանագիտորեն էր խոսում այս հարցի մասին, ապա Զատուլինը կոնկերտ ասեց, որ պետք չի Ալիևի հայտարարություններին լուրջ վերաբերվել, ասաց, որ ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո ՌԴ-ն եզրահանգումներ է արել: Ռուսաստանն այս պատվիրակությունների ղեկավարների շուրթերով ի՞նչ է ուզում հասկացնել Հայաստանին:
Ուզում է մեզ ապակողմնորոշել: Շատ պարզ է, քանի որ իրենք գիտեն, որ Հայաստանի հասարակության մեջ բավականին բացասական դիրքորոշում կա Ռուսաստանի վերջին շրջանում վարած քաղաքականության նկատմամբ, բավական կրիտիկական, իրենք ուզում են մի քիչ մեղմացնել, բայց միաժամանակ այդ կերպ ապակողմնորոշում են մեր հասարակությանը: Ասում են, թե առաջ ծախել են զենք, հիմա չեն ծախի, բայց մեզ համար փաստերը պետք է լինեն որոշիչ: Օրինակ ՌԴ կառավարությունը թող պաշտոնական որոշում ընդունի, որ այլևս զենքեր չպետք է վաճառի Ադրբեջանին կամ ծանր, հարձակողական զենքեր չի վաճառի Ադրբեջանին: Եթե այդ որոշումը լինի, ես կհավատամ, բայց « նիսյա» խոսելը, ինչ-որ գնահատական անելը, ինձ համար որոշիչ չի:
Կոսաչևի և Զատուլինի գալու մեջ ես վտանգ եմ տեսնում՝ իրենք մեր զգոնությունը կարող են թուլացնել: Ես կասկած չունեմ, որ Ադրբեջանը պատերազմի է պատրաստվում, կարող եմ տարբեր փաստերով հիմնավորել դա, բազմիցս ասել եմ այդ մասին, նորից չկրկնվեմ: Հիմա ես տեսնում եմ, որ ՌԴ-ն սկսեց շարժվել այդ ուղղությամբ, ուղարկել այստեղ Կոսաչև, Զատուլին՝ մարդկանց, ում նկատմամբ այստեղ հարգանք կա, բայց իրենք ապակողմնորոշում են մեզ, մինչդեռ ՌԴ-ն կարող է Թուրքիային սիրաշահելու համար Հայաստանի իշխանություններից պահանջել միակողմանկի զիջումներ: Նրանք գիտեն, որ խնդիրն իշխանությունների մեջ չէ, մեր իշխանություններին կարելի է ճնշել, կարելի է գտնել լծակ՝ մեր իշխանությունների որոշման վրա ազդելու, բայց հասարակության հետ չես կարող լեզու գտնել: Իմ կարծիքով, փորձ է արվում մեր հասարակության զգոնությունը թուլացնել: Ես այդ տեսանկյունից եմ նայում:
Մենք պետք է զգոն լինենք: Զինադադարի ստորագրումից հետո հիմա գալիս է երկրորդ ամենավտանգավոր պահը՝ Ղարաբաղի հարցի հետ կապված: Զինադադարից հետո 2016-ին եղավ վտանգավոր պահ, հիմա երկրորդ փուլն ենք գալիս վտանգի, որի ժամանակ կարող են փորձել մեզանից օտարել Ղարաբաղը: Դա ես զգում եմ տարբեր տեղերից: Ես հարց եմ տալիս՝ ի՞նչ կապ ունի Հայաստանի հետ ՌԴ ռազմական ոստիկանությունը, բանակը հասկացանք, մենք թույլ տվեցինք, ստորագրեցինք պայմանագիր, բանակը կա՝ ի դեմս ռուսական ռազմաբազայի, նորմալ է, մենք կամավոր ստորագրեցինք, ունենք հարաբերություններ այդ ոլորտում, բայց ոստիկանությունն ուրիշ ֆունկցիաներ ունի, նույնիսկ ռազմական ոստիկանությունը: Ի՞նչ են անելու իրենք այստեղ, ի՞նչ կապ ունեն, այդ բոլորը հարցեր են առաջացնում:
Բայց կա կարծիք, որ Ղարաբաղյան հակամարտությունը լծակ է, որը ՌԴ-ն հարկ եղած դեպքում օգտագործում է Հայաստանին ճնշելու համար, հետո Ադրբեջանին և այսպես շարունակ, եթե այս հակամարտությունը, Ձեր ասած տարբերակովլուծվի, և Արցախը մեր ձեռքից վերցնեն, ապա ստացվում է, որ ՌԴ-ն էլ լծակ չի ունենո՞ւմ Հայաստանին ճնշելու համար:
Շատ լավ հարցադրում է: Տեսեք՝ կշեռքի նժարների մասին է խոսքը:Այո, այսօր ՌԴ- համար հավասար է Հայաստանի և Ադրբեջանի կարևորությունը, բայց քանի որ կա Թուրքիա, կա Ռուսաստանի իզոլացում, և հիմա Թուրքիայի խոսքը ՌԴ-ի համար շատ կարևոր է, Թուրքիան կարող է բերել նրան, որ ՌԴ-ի համար ավելի ծանրակշիռ լինի Ադրբեջանի նժարը: Ռուսաստանը չի նայի, որ Ղարաբաղը կորցնելով ստրատեգիկ կետ է կորցնում, կնայի այնպես, որ տակտիկականն այսօր կլուծի մի շարք հարցեր՝ օրինակ Թուրքիայի միջոցով շրջափակումից դուրս կգա այս ժամանակահատվածում՝ ասենք վատություն անելու համար ԵՄ-ին և ԱՄՆ-ին: Այդ ֆոնի վրա իր համար Ղարաբաղը փոքր խնդիր է:
Այդ վտանգը կա, մենք պետք է հասկանանք ու պետք է փորձենք մտածել, թե ինչ անենք, որ կանխենք այս անբերանպաստ, մեզ համար վատ զարգացումը:
Արթուր Մնացականյան
