Հաշվի առնելով արդարադատության ոլորտի կարևորությունը հասարակության կայուն զարգացման համար www.analitik.am-ը մշտապես հետաքրքրվում է արդարադատության ոլորտին առնչվող հարցերով, ինչպես նաև լուսաբանում է արդարադատություն-հասարակություն փոխհարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված բոլոր տեսակի գործընթացներն ու հրապարակումները:
Ստորև ներկայացնում ենք ՀՀ արդարադատության նախարարի առաջին տեղակալ Արսեն Մկրտչյանի www.analitik.am կայքին տված հարցազրույցը:
-Շատ դեպքերում մարդիկ իրավական հարթությունում լուրջ խնդիրներ են ունենում, սակայն չեն ցանկանում դատարան դիմել, ըստ Ձեզ ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Այսպիսի դեպքերի պատճառը հանդիսանում է մի շարք գործոնների համակցությունը: Դրանց թվում են ինչպես օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ բնույթի գործոններ։ Մասնավորապես՝ հայ հասարակության անցած պատմական ուղին` հատկապես արդարադատության համակարգի զարգացման համատեքստում, առանձին դեպքերում անձանց իրավագիտակցության մակարդակը, ձևավորված մշակույթը, արդարադատության տևողությունը և այլ գործոններ, ձևավորում են ազդեցություն՝ իրավունքի պաշտպանության ձևի ընտրության հարցում։ Ընդ որում, այդպիսի դեպքերը հավասարապես վերաբերելի են իրավունքների պաշտպանության ոչ միայն դատական ձևին, այլ նաև դրան այլընտրանք հանդիսացող այլ ձևերին:
-Ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ արդարադատության համակարգի ներկայիս վիճակը և ի՞նչ բարեփոխումներ եք պատրաստվում իրականացնել՝ այդ թվում օրենսդրական հարթությունում:
Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության համակարգում ծրագրված բարեփոխումներն արտացոլված են Հայաստանի Հանրապետության նախագահի կողմից հաստատված Հայաստանի Հանրապետության իրավական և դատական բարեփոխումների 2012-2016 թվականների ծրագրում և ՀՀ կառավարության ծրագրում:
ՀՀ կառավարության ծրագրի համաձայն նախատեսվում է` նպաստել դատարանների անկախությանը և ապահովել արդյունավետ գործունեության երաշխիքներ, նպաստել դատարանների բեռնաթափմանը և գործառութային մասնագիտացումը խորացնելուն, խթանել արբիտրաժային և միջնորդ-հաշտարարության մշակույթը, կրկնահանցագործությունը կրճատելու, հանցանք կատարած անձանց հոգեբանական աջակցման և սոցիալական ինտեգրումը խթանելու նպատակով ստեղծել պրոբացիոն ծառայություն և այլն: Այս ծրագրերն էական ազդեցություն կթողնեն արդարադատության արդյունավետությունը բարձրացնելու վրա։
Վկայակոչված ուղղությունները, ինչպես նաև դատաիրավական բարեփոխումների երրորդ փուլն ինքնին խոսուն հիմք են արձանագրելու, որ արդարադատության ներկայիս վիճակը անհրաժեշտ մակարդակում չի գտնվում։
-Ինչպե՞ս եք գնահատում դատարան-հասարակություն փոխհարաբերությունները, ըստ Ձեզ ի՞նչ միջոցներ է անհրաժեշտ ձեռնարկել հասարակության շրջանում դատարանի նկատմամբ վստահությունը բարձրացնելու ուղղությամբ:
Ընդհանրապես Դատարան-Հասարակություն կապ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է մի կողմից ձևավորել թափանցիկ և հանրությանը հաշվետու Դատական իշխանություն, մյուս կողմից՝ Դատարանի կամ Դատական իշխանության վերաբերյալ համապատասխան հանրային ընկալում։
Հաշվետու դատարան ունենալու ուղղությամբ ՀՀ կառավարությունը հանդես է եկել և առկա ծրագրերի համաձայն՝ շարունակելու է հանդես գալ օրենսդրական նախաձեռնություններով, որպեսզի լրացվեն առկա բացերը: Սակայն պետք չէ մոռանալ, որ անհրաժեշտ է նաև հասարակությունում ձևավորվել այն ընկալումը, որ դատավորի անկախությունը դատավորին տրված շնորհ չէ, այլ իր իրավունքները պաշտպանելու համար Մարդուն շնորհված երաշխիք, և այդ իրավունքների պաշտպանությունը պետք է իրականացնել օրենքով նախատեսված եղանակներով։
Այս առումով կփորձենք իրականացնել հանրային իրազեկման աշխատանքներ, ինչպես հասարակական կազմակերպությունների, փաստաբանների, այնպես էլ ԶԼՄ-ների օգնությամբ։
Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երդվյալ ատենակալների ինստիտուտի գաղափարին, արդյոք այդկերպ արդարադատությունն ավելի անաչառ և օբյեկտիվ չի լինի, հնարավո՞ր է, որ ՀՀ-ում էլ ներդրվի երդվյալ ատենակալների ինստիտուտը:
Երդվյալ ատենակալների ինստիտուտը անգլոսաքսոնական իրավական համակարգին պատկանող երկրներում արդյունավետ գործում է: Հայաստանում ներդնելու համար պետք է գնահատել այդ ինստիտուտի կիրառումը մեր երկրում, մեր հասարակությունում, մեր մշակույթում։ Մեր հասարակության վերաբերմունքն այդ ինստիտուտի նկատմամբ կարծես թե այդքան էլ բացասական չէ, քանի որ ինչպես տեսնում ենք ԶԼՄ-ների միջոցով անուղղակի հրապարակային դատավարություններ տեղի են ունենում: Նշված ինստիտուտը հնարավորություն է տալիս հասարակության անդամներին մասնակցել դատավարությանը և հայտնել իրավական ուժ ունեցող կարծիք։ Առաջին հայացքից այդ ինստիտուտը ընկալվող է մեր հասարակության կողմից:
-Հասարակություն-արդարադատության համակարգ փոխհարաբերությունների բարելավման, ինչպես նաև դատական համակարգի նկատմամբ քաղաքացիների ունեցած վստահության աստիճանը բարձրանելու նպատակով «Անալիտիկ» կենտրոնի կողմից կազմակերպվել է «ԱՍ արդարադատություն» մցանակաբաշխությունը, որտեղ ներկայացված են արդարադատության ոլորտի ներկայացուցիչները, ինչպե՞ս եք վերաբերվում վերոնշյալ գաղափարին:
Դատավորը և դատավորի անկախությունն իրավունքի գերակայության սկզբունքի ամրապնդման և մարդու իրավունքների պաշտպանության երաշխիքն են: Ուստի դատավորների վերաբերյալ որևէ նախաձեռնություն իրականացնելիս անհրաժեշտ է ցուցաբերել անհրաժեշտ զգուշավորություն։ Ոչ օբյեկտիվ հիմքերով դատավորների հրապարակային դասակարգումը կամ դասակարգման հանրային ընկալում ձևավորելը, կարծում եմ, այդքան էլ արդարացված մոտեցում չէ, քանի որ Հանրային ընկալման առումով և օրենքով «գործը քննող դատավոր» և «դատարան» հասկացությունները նույնանում են:
