Թուրքիա-2014. ամփոփելով տարին. ՄԱՍ 1
2014 թվականը ծանր տարի էր Թուրքիայի համար, որտեղ արդեն ավանդական քրդական հուզումներին գումարվեց «Իսլամական պետություն» գլուխկոտրուկը, երկիրը ցնցեցին հանքերում հարյուրավոր մարդկանց մահվան պատճառ դարձած աղետները: Տարին հետաքրքրական էր նաև հայկական տեսանկյունից. Էրդողանը հանդես եկավ ապրիլքսանչորսյան ուղերձով, ինչպես նաև շարունակեց 2013-ի դեկտեմբերից ընթացող պայքարը գյուլենականների դեմ:
Թուրքիայում անցնող տարում արձանագրված կամ ընթացող կարևորագույն զարգացումներն ու իրադարձություններն առավել մանրամասնորեն քննենք:
Էրդողան-Գյուլեն հակամարտությունը
2013 թվականի դեկտեմբերին գյուլենականները Թուրքիայի կառավարության դեմ լայնածավալ գրոհ նախաձեռնեցին, սակայն Էրդողանն ու համախոհները ոչ միայն կարողացան հաջողությամբ դիմակայել ճնշմանը, այլև անցան հակագրոհի, որը շարունակվում է մինչ օրս և կարող է ոչ այնքան շուտ ավարտվել:
Վերջին շրջանում Էրդողանին խանգարում էր գյուլենականների տարբերվող դիրքորոշումը մի շարք առանցքային հարցերում, ինչպիսիք են Իսրայելի հետ հարաբերությունները, Գեզիի դեպքերը, Թուրքիայի ժողովրդավարության վիճակը, իսկ Գյուլենի շարժման անդամներն էլ ցանկանում էին ազդեցության շարունակական ընդլայնում: Հակամարտությունն առավել սուր բնույթ ընդունեց 2013 թվականի դեկտեմբերի 17-ին, երբ համացանցում հայտնվեցին Էրդողանի կառավարության կոռուպցիոն գործողությունների ապացույցներ, այդ մեղադրանքով ձերբակալվեցին գործարարներ, ինչպես նաև կաշառակերության համար մեղադրվեցին մի շարք թուրք նախարարներ: Ձերբակալություններն իրականացրին Գյուլենի շարժման անդամ ոստիկանները:
Հարվածը բավական ուժգին էր, սակայն ինչպես ցույց տվեց ժամանակը, այն ի զորու չէր տապալել ամուր արմատներով իշխանությանը կառչած Էրդողանին և նրա գլխավորած կուսակցությանը: Դեկտեմբերյան շոկից հետո նախաձեռնությունը սկսեց անցնել Էրդողանի կողմը, ով, փոխելով հեղինակազրկված նախարարներին, նախաձեռնեց այս հանդուգն հարձակման հետևում կանգնած գյուլենականների զանգվածային որսը: Էրդողանի հակաքայլերի արդյունքում հաջորդող ամիսների ընթացքում ձերբակալվեցին տասնյակ ոստիկաններ, անվտանգության համակարգի աշխատակիցներ, աշխատանքից ազատվեցին հարյուրավոր իրավապահներ, որոնք այս կամ այն կերպ կապված էին գյուլենական համայնքին: Ձերբակալված կամ աշխատանքից ազատված ոստիկանների մի մասը բավական պատասխանատու պաշտոններ էին զբաղեցնում: Ձերբակալվեցին նաև գյուլենական «Զաման» թերթի գլխավոր խմբագիր Էքրեմ Դումանլըն և «Սամանյոլու» հեռուստատեսության ղեկավար Հիդայեթ Քարաջան:
Էրդողան-Գյուլեն հակամարտության մեկ տարվա արդյունքները ցույց տվեցին, որ որոշակիորեն գերագնահատված էր գյուլենական համայնքի ազդեցության չափը Թուրքիայում, և գյուլենականներն ունակ չէին հեռացնել իրենց հակառակորդին իշխանությունից: Էրդողանն ու նրա համախոհներն, իրենց հերթին, ցույց տվեցին, որ ունակ են դիմակայել նման հուժկու հարվածների:
Պատմական նախագահական, կարևորագույն ՏԻՄ ընտրություններ
Թուրքիայում 2014 թվականի տեսանկյունից առանձնակի կարևորություն էին ներկայացնում երկու ընտրությունները` տեղական ինքնակառավարման մարմինների և նախագահական: Երկու ընտրություններում էլ վստահ հաղթանակ տարան Թայիփ Էրդողանն ու նրա գլխավորած չափավոր իսլամամետ «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը (ԱԶԿ):
Մարտի 31-ին Թուրքիայում ՏԻՄ ընտրությունները փորձություն էին իշխող ԱԶԿ-ի համար, քանի որ դրան նախորդել էր կատաղի առճակատումը գյուլենականների հետ, կոռուպցիոն մեղադրանքները և այլն: Բացի այդ, ՏԻՄ ընտրությունները լավագույնս կարող էին ցուցադրել, թե Էրդողանն օգոստոսի նախագահական ընտրություններում ինչպիսի հնարավորություններ կունենա: Եվ փորձը ցույց տվեց, որ Գեզիի դեպքերը, գյուլենականների հետ ընդհարումներն ունակ չէին խանգարել ԱԶԿ-ին հերթական հաղթանակը տանել: Ընդ որում, ԱԶԿ-ն հավաքեց ձայների շուրջ 43 տոկոսը` 2009-ի համեմատ ապահովելով ձայների 5 տոկոսանոց աճ: Գլխավոր մրցակիցը` քեմալական «Ժողովրդահանրապետական» կուսակցությունը բավարարվեց ձայների 25 տոկոսով:
Օգոստոսի 10-ին արդեն նախագահական ընտրություններն էին, որտեղ բացահայտ ֆավորիտը գործող վարչապետ Թայիփ Էրդողանն էր: Ընտրությունները բացառիկ էին, քանի Թուրքիայի պատմության մեջ առաջին անգամ նախագահին ընտրում էին ժողովրդական քվեարկության միջոցով, այլ ոչ Թուրքիայի խորհրդարանում, ինչպես մինչ այդ էր:
Ընտրություններում հաղթողի հետ կապված միակ հարցը, որ օրակարգում էր մնում, ոչ թե Էրդողանի հաղթանակն էր, այլ այն` նա առաջի՞ն, թե՞ երկրորդ փուլում կհաղթի: Էրդողանը հաղթեց ձայների մոտ 52 տոկոսով առաջին իսկ փուլում: Էրդողանի հետ մրցում էին Թուրքիայի խոշորագույն երկու ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի` «Ազգայնական շարժում» և «Ժողովրդահանրապետական» կուսակցությունների միասնական թեկնածուն` Էքմելեդդին Իհսանօղլուն (շուրջ 38 տոկոս) և քրդական ուժերի ներկայացուցիչ Սելահեթթին Դեմիրթաշը (շուրջ 10 տոկոս):
Կառավարությունում վարչապետի թափուր պաշտոնը զբաղեցրեց արտգործնախարար Ահմեթ Դավութօղլուն, ում պաշտոնն էլ անցավ Մևլութ Չավուշօղլուին: Էրդողանի կառավարության կազմի ճնշող մեծամասնությունը պահեց իր պաշտոնը նաև Դավութօղլուի կաբինետում: Միևնույն ժամանակ ԱԶԿ-ի նախագահ ընտրվեց Դավութօղլուն, քանի որ թուրքական օրենքներով երկրի նախագահը չի կարող կուսակցական լինել, և Էրդողանը զիջեց իր հիմնադրած կուսակցության նախագահի պաշտոնը: Թեև նախագահ Էրդողանը դե յուրե ԱԶԿ-ի հետ առնչություն չունի, սակայն դե ֆակտո հենց նա է շարունակում գլխավորել այդ քաղաքական ուժը: Իսկ հաջորդ ընտրությունները 2015 թվականի ամռանը կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններն են, որոնք իրենց նշանակությամբ կարևորագույնն են հարևան երկրում…
Գևորգ Պետրոսյան, թուրքագետ
