Վատիկան, (CNA/EWTN News) – Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված Ֆրանցիսկոս պապի նախատեսած պատարագին ընդառաջ նորից թողարկվել են պատմական փաստաթղթեր, որոնք հաստատում են Սուրբ Աթոռի հավատարմությունը օգնելու հայ ժողովրդին այն ժամանակ, երբ քչերն են դա արել:
Ճիզվիտների իտալական La Civiltà Cattolica ամսագիրը ընդգծել է, որ վերջերս լույս տեսած փաստաթղթերը «հաստատում են, որ Սուրբ Աթոռը միշտ տեղեկացված է եղել իրադարձություններին, պասիվ չի եղել և վճռականորեն աջակցել է Հայոց Ցեղասպանության հարցին: «Հռոմի պապ Բենեդիկտոս XV-րդը միակ ղեկավարն ու կրոնական առաջնորդն էր, որ բողոքի ձայն բարձրացրեց ընդդեմ «զանգվածային հանցագործության»: Հայոց Ցեղասպանության սկիզբը համարվում է 1915 թվականի ապրիլի 24-ը, երբ Ստամբուլում տեղի ունեցան հայերի սպանությունները:
Դրան հաջորդող ութ տարիների ընթացքում 1,5 միլիոն մարդսպանվեց, միլիոնավորներն էլ տեղահանվեցին: Սակայն ավելի վաղ էլէր նման սպանություններ կատարվել, երբ տարածաշրջանի մեծ մասըդեռևս Օսմանյան տիրապետության տակ էր: Օրինակ, 1896-ի մարտի27-ին, ֆրանցիսկյան հայր Դոմենիկո Վերսոնը, որը Հալեպում որպեսմիսիոներ էր ծառայում, իր նամակում պատմել է քրիստոնյաներիկոտորածի մասին Մարասքում ու նրա շրջակայքում:
Վերջերս հրապարակված փաստաթղթերի մեծ մասը Արևելյան Եկեղեցիների հարցերով միաբանության արխիվից են: Նրանք հրատարակվել են ճիզվիտ քահանա Հայր Ջորջ-Հենրի Ռույսենի չորս գրքերի շարքում: Մինչև մարտի 21-ին մատենաշարի թողարկումը, La Civiltà Cattolica-ի վերջին խմբագրականում հրապարակվում է ամփոփումը:
«Հայկական Հարցի» վերաբերյալ փաստաթղթերը թվագրվում են 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի առաջին կեսը:
Փաստաթղթերի հավաքածուն ներառում է Հռոմի պապերի և Օսմանյան սուլթանների նամակները, Վատիկանի պետքարտուղարների և պրեֆեկտների կամ քարտուղարների փաստաթղթերն ու ճեպագրերը, առաքելական եկեղեցու պատվիրակների փաստաթղթերն ու զեկույցները, հայ պատրիարքների ու եպիսկոպոսների նամակները, տեղեկատվություն առաջին ձեռքից:
Կան նաև ականատեսների վկայություններ, որոնք հստակ նկարագրում են, թե ինչ է կատարվել:
Փաստաթղթերում նշվել է Հռոմի Պապ Բենեդիկտոս XV-իգործողությունները. 1915-ի սեպտեմբերի 10-ին և 1918-ի մարտի 12-իննա երկու անձնական նամակ է ուղարկել Սուլթան Մուհամեդ VՌեշադին: Հայերին օգնելու Հովվապետի ջանքերը Սուրբ Աթոռիմիջնորդական բազմաթիվ փորձերի գագաթնակետն էր:
Հռոմի պապ Լեո XIII-ի միջնորդությունը սկսել է 1859 թվականին: Սուրբ Աթոռը ձգտում էր հասնել Ջեմալ փաշայի` Սիրիայում թուրքական բանակի հրամանատարի համաձայնությանը, 1917-ին մահվան դատապարտված 60 հայերին ազատ արձակելու հարցում:
Կարդինալ Պիետրո Գասպարին` Վատիկանի պետքարտուղարը, 1921 թվականին միջնորդել է, որպեսզի Մուսթաֆա Քեմալ փաշան երաշխավորի Թուրքիայի քրիստոնյաների կյանքի անվտանգությունը:
Սուրբ Աթոռը ոչ միայն դիվանագիտական աշխատանք էր վարում, այլև ձգտում էր օգնել վերապրած փախստականներին:
La Civiltà Cattolica-ն գրում է, որ Սուրբ Աթոռը «չդադարող ֆինանսական օգնություն ու աջակցություն է կազմակերպել այն ժամանակաշրջանում, երբ չկային այլ միջազգային մարդասիրական կազմակերպություններ, բացի Կարմիր խաչից ու Մերձավորարևելյան օգնությունից»:
Սուրբ Աթոռը հատկապես օգնում էր որբերին, հիմնադրում էր «շատ մանկատներ», որոնք բաց էին կրոնական բոլոր դավանանքների մարդկանց համար: Երիտասարդ որբ հայ աղջիկները նույնպես ապաստանել են Հռոմի մերձակայքի Կաստել Գանդոլֆո առաքելական պալատի մանկատանը:
Փաստաթղթերն արձանագրել են պատճառները, թե ինչուպետությունները որևէ դիրքորոշում չեն ցուցաբերել Հայոց Ցեղասպանության հարցում և չեն պաշտպանել հայ ժողովրդին, երբ տեսանելի էին ցեղասպանության առաջին նշանները: La Civiltà Cattolica-ն ընդգծել է, որ 19-րդ դարի վերջում հայերի ապագայի հարցը «քայլ առ քայլ մոռացվեց», որովհետև «աստիճանաբար պասիվ ացող եվրոպական դիվանագիտությունը» աշխատում էր «ամեն գնով պահպանել Օսմանյան կայսրության ամբողջականությունը»:
Արքեպիսկոպոս Ավգուստո Բոնետտին, որը առաքելական պատվիրակ էր Պոլսում 1887-1904-ականերին, ամփոփել է միջազգային իրավիճակը:
Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի նպատակն էր պահպանել « Թուրքիայի ամբողջականությունը»: Ֆրանսիան խոշոր կապիտալ ներդրումներ էր կատարել տարածաշրջանում, իսկ Ռուսաստանը ցանկանում էր, որ թուրքական հարաբերությունները հանդարտ լինեին, որպեսզի կարողանար կենտրոնանալ Հեռավոր Արևելքի վրա:
Արքեպիսկոպոս Բոնետտիի կարծիքով, Գերմանիան շահագրգռված էր,որ շարունակվի պատերազմը հույների և թուրքերի միջև, իսկ Անգլիանէլ «կարևոր քաղաքական շահեր ուներ Թուրքիայում»: Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակի նախօրեին այդ փաստաթղթերի հրապարակումը կարող է լույս սփռել այն պատճառների վրա, թե ինչուայս ցեղասպանությունը կատարվեց ընդհանուր քաղաքական անտարբերության պայմաններում:
Ինչ վերաբերում է Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապին, ապրիլի 24-ին Սուրբ Պետրոսի մայր եկեղեցում նա պատարագ է մատուցելու նվիրված ցեղասպանության հարյուրամյակին:
Թարգմանությունը՝ interpress.am-ի
