Կաթնամթերքի շուկայում լրջագույն խնդիրներ են կուտակվել, որոնք շուտափույթ լուծման կարիք ունեն։ Այս մասին ասաց Կաթնամթերք արտադրողների միության նախագահ Ղուկաս Բունիաթյանը՝ ընդգծելով, որ շուկայական անբարենպաստ պայմանների պատճառով՝ Հայաստանում կաթնամթերք արտադրելը դարձել է ոչ ձեռնտու գործ։ Ըստ նրա՝ միջազգային շուկայում չոր կաթի գնի բարձրացումը հարմարավետ պայմաններ է ստեղծում, որպեսզի հայաստանյան ընկերությունները պարզապես չոր կաթ արտադրեն և արտահանեն, բայց այդ դեպքում անհնար կլինի խուսափել դեֆիցիտից՝ տեղական շուկայում։ Ստորև ներկայացնում ենք հարցազրույցն ամբողջությամբ:
Պարոն Բունիաթյան, որպես կաթնամթերք արտադրողների միության նախագահ, դուք ամենալավն եք տեղյակ ոլորտի խնդիրներին, խնդրում եմ ասեք ի՞նչ դժվարությունների առջև են կանգնած այսօր կաթնամթերքի տեղական արտադրողները և ի՞նչ զարգացումներ են սպասվում առաջիկայում:
Ինչպես արդեն բազմիցս նշվել է, վերջին մի քանի տարիների ընթացքում մեր արտադրական ծախսերը կտրուկ աճում են: Ոլորտի ընկերությունները փորձում են վնասները ծածկելու համար կրճատումներ կատարել ինչպես աշխատավարձերի նվազման, աշխատողների թվի սահմանափակման, այնպես էլ իրացման, վարչական և ֆինանսական ծախսերի նվազման ուղղությամբ: Սակայն հումքի գների բարձրացումն այնքան մեծ է, որ ուղղակի անհնար է մյուս ծախսերի կրճատմամբ կոմպենսացնել դրանց բարձրացումը:
Կարո՞ղ եք նշել, թե կոնկրետ որքանով են բարձրացել հումքի գները և իրավիճակից դուրս գալու ի՞նչ ուղիներ եք տեսնում:
Վերջին երեք տարիների ընթացքում հումքի գրեթե բոլոր տեսակների գներն աճել են 40-60%-ով, իսկ ինքնարժեքի կառուցվածքում ամենամեծ տեսակարար կշիռն ունի հումքի և հիմնական նյութերի ծախսը: Այսպես՝ 2010-2013թթ ընթացքում մթերվող հում կաթի գինը բարձրացել է շուրջ 40%-ով, որից միայն վերջին տարում՝ 20%-ով: Օրինակ՝ այս տարվա նոյեմբերին կաթի մթերման գործարանային գինը կազմել է 185 դրամ, իսկ 2012թ. այն 153 դրամ էր (աճը՝ 20%): Միջազգային շուկայում աճել են չոր կաթի, կարագի գները՝ համապատասխանաբար 50%-ով և 40%-ով: Այս տարի բարձրացան նաև գազի և էլեկտրաէներգիայի գները: Իրավիճակից դուրս գալու մի քանի ուղիներ կան: Առաջինը մթերվող կաթի գնի և պատրաստի արտադրանքի գների միջև այս անհամապատասխանության վերացումն է: Մի շարք երկրներում, հաշվի առնելով կաթնամթերքի արտադրության ոլորտի կարևորությունը բնակչության համար, պետական միջոցներով սուբսիդիաներ են տրամադրվում գյուղացիական տնտեսություններին, որոնք էլ նվազեցնում են վաճառվող կաթի գինը՝ մեղմելով պատրաստի կաթնամթերքի գնաճը: Երկրորդ տարբերակը ավելացված արժեքի հարկի տարբերակված դրույքաչափի կիրառումն է ոլորտի ձեռնարկությունների համար: Օրինակ՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում, որտեղ ավելացված արժեքի հարկի դրույքաչափը 18% է, պետությունը կաթ վերամշակողների համար կիրառում է 10% դրույքաչափ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գյուղացիական տնտեսությունները, որոնցից ձեռք է բերվում անհրաժեշտ կաթը, ազատված են ավելացված արժեքի հարկից, և արդյունքում արտադրողը պարզապես չի կարողանում դեբետագրել կաթի ձեռք բերման մասով ձևավորված ավելացված արժեքի հարկի մասը: Հաջորդ ուղին պատրաստի արտադրանքի գների բարձրացումն է: Հայաստանում կաթնամթերքի գները 30%-40%ով ցածր են հարևան երկրների գներից՝ այն դեպքում, երբ մթերվող կաթի գինը բոլոր երկրներում էլ գրեթե հավասար են: Մեր հաշվարկներով հումքի գների գնաճը փոխհատուցելու համար անհրաժեշտ է 35-40% կաթնամթերքի գների բարձրացում:
Նշեցիք, որ կաթնամթերքի գները հարևան երկրներում ավելի բարձր են հայաստանյան գներից: Արդյո՞ք կատարվում է կաթնամթերքի արտահանում այդ երկրներ:
Բանն այն է, որ կաթնամթերքը արագ փչացող և կարճ պահպանման ժամկետ ունեցող մթերք է: Մենք չենք կարող երկար տարածությունների վրա տեղափոխել մեր արտադրանքը: Բայց եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ Հայաստանում կաթնամթերքի գները ցածր են, հումքը՝ թանկ, մեզ ավելի շահավետ է երկրում եղած կաթով արտադրել երկար պիտանելիության ժամկետ ունեցող մթերք և արտահանել դրանք: Օրինակ՝ հիմնական արտադրատեսակների գծով, որոնք կազմում են վաճառքների գերակշիռ մասը՝ թթվասեր, կաթնաշոռ, կաթ, մածուն, աշխատում ենք վնասաբերությամբ: Նույնիսկ չի ծածկվում արտադրական ինքնարժեքը, և վնասը կազմում է շուրջ 10%: Սա դեռ հաշվի չառած իրացման, վարչական, ֆինանսական և այլ ծախսերը: Այս ծախսերի հաշվառմամբ՝ ընդհանուր վնասն անցնում է 35%-ի սահմանը: Միևնույն ժամանակ՝ միջազգային շուկայում չոր կաթի գինը ներկայումս անցնում է տոննայի համար 5000 ԱՄՆ դոլարը: Մեզ համար ավելի շահավետ է եղած սահմանափակ կաթն ուղղել չոր կաթի արտադրությանն ու արտահանմանը, քան ներքին շուկայում կաթնամթերքի արտադրությանը, բայց այդ դեպքում ներքին շուկայում կունենանք կաթնամթերքի հսկայական դեֆիցիտ: Արդյունքում՝ շուկա կներկրվի արտասահմանյան կաթնամթերք՝ շատ ավելի բարձր գնով, քան ներկայիս գնային մակարդակն է: Այդ պատճառով անհրաժեշտ է, որ շուկան կարգավորվի այժմ, հակառակ դեպքում հետագայում այն ավելի կործանարար ազդեցություն կունենա տարիների ընթացքում կայացած այս ոլորտի համար:
Այսինքն կաթնամթերք արտադրողներին շահավետ չէ՞ ներքին շուկայում արտադրանք վաճառել:
Ներկայիս գնային մակարդակի պայմաններում, շահավետ չէ: Եթե հաշվենք, որ կաթը մթերվում է 170 դրամով, ապա 1կգ անյուղ չոր կաթ արտադրելու համար անհրաժեշտ է 9լ կաթ: Հետևաբար չոր կաթի արտադրական հումքի ծախսերը կկազմեն 1530 դրամ: Իսկ չոր կաթի գինը ներկայումս անցնում է 2100 դրամը: Բացի այդ՝ մնացած կաթնային յուղով հնարավոր է արտադրել կարագ: 82.5% յուղայնությամբ կարագի մեջ յուղի գինը չի անցնում 1600 դրամը, իսկ պատրաստի կարագի գինը կազմում է 2500 դրամ: Տեսնում ենք, որ ավելի շահավետ է արտադրել չոր կաթ, կարագ, պանիր և արտահանել, քան արտադրել ավանդական կաթնամթերք և կրել վնասներ: Եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ հիմնական արտադրատեսակների գծով չեն ծածկվում նույնիսկ հումքի ծախսերը, ապա ստացվում է, որ յուրաքանչյուր ավել արտադրած կաթնամթերքից մենք մեծացնում ենք մեր վնասը: Արտադրողը չի ցանկանում ընդլայնել վաճառքի ծավալները, իսկ այդ հանգամանքը, հատկապես Նոր տարվա օրերին, կարող է մեծ դեֆիցիտ առաջացնել շուկայում: Այդ պատճառով ուղղակի անհրաժեշտություն է պատրաստի արտադրանքի գների թեկուզ աստիճանական, բայց 30-40%-ով բարձրացումները:
www.news.am
